الگو:فارغاناتفارغان در نام شهرستان یا ناحیه قرار دارد.

==پ های گیاهی با خیلی خوب ومهم در منطقه تشکرد می توان به:

تیپ ارس – بنه Juniperuspolycarpus – Pistaciaatlantica - این تیپ از ارتفاع 2200 متر شروع شده و تا حدود3000 متری از سطح دریا وجود دارد . محیط کوهستانی بوده و از نظر زمین شناسی مربوط به دوران سوم دوره های الیگوسن و ائو سن می باشد بافت خاک سنگین و کم عمق و فرسایش شدیدی در آن وجود دارد . گونه های همراه این تیپ شامل خنجوک – زیتون (رزوک) – کیکم - ارژن می باشد .

تیپ بادام – ارس Amygdalusscoparia- Juniperuspolycarpus شرایط زیستگاهی آن کوهستانی و بصورت سنگلاخی و سنگریزه ای با بافت خاک سنگین و عمق کم می باشد فرسایش خاک شدید ، همراه با بیرون زدگی سنگ مادر متعلق به دوره الیگوسن و ائوسن است .

تیپ بادام – کیکم Acer monspesslanum - Amygdalusscoparia شرایط رویشگاهی آن کوهستانی ، با خاک بافت سنگین و کم عمق و فرسایش شدید می باشد .

تیپ زیتون – کیکم Oleaferrugiana- Acer monspesslanum حداقل ارتفاع رویشگاه آن 1300 متری از سطح دریا می باشد فرسایش متوسط ، دارای خاک کم عمق و ازنظر زمین شناسی مربوط به دوران دوم و سوم و دوره های کرتاسه و پالئوسن است .

تیپ کهور – کنار Posopiscineravia – Ziziphusspina Christi این تیپ از حداقل ارتفاع 500 متری از سطح دریا شروع و نهایتا تا 700 متری دیده می شود . خاک آن دارای عمق متوسط و جنس لومی و شنی رسی است . از نظر زمین شناسی مربوط به دوران سوم و دوره پلیوسن می باشد .

حیات وحش منطقه وجود ارتفاعات ، تپه ماهورها و دشتهای این منطقه شرایط زیستگاهی مناسبی رابرای گونه های مختلف فراهم ساخته اس، قوچ ومیشOvissp، کل وبز Capra aegagrus، پلنگPanderapardus، گربه وحشیFelissilvestris، کفتارHyaena h.، شغالcanisaureus، روباه معمولیVulpes v.، تشیHystrixindica، خرگوشLepuscapensis وگراز Susscoroaازمهمترین پستانداران منطقه می باشد . ازبین پرندگان تیهو AmmoperdixGriseogularisوکبکAlectorischukarازفراوان ترین ومهمترین گونه های قابل شکار منطقه بوده ومی توان از پرندگانی نظیر هماgypaetusbarbatus، دالAegypiusmonachus، دلیجهFalco tinnunculus، سارگپه ها(Buzzard )، سسک ها( Warbler)، زنبورخورها(Bee-eater)، سنگ چشم ها (Shrike)، دارکوب ها (Woodpecker)، چک چک ها ( Wheatear) وغیره ...... نیز نام برد. ازخزندگان می توان افعی ها (Viper )، مارجعفریEchiscarinatus، وانواع مارمولک ( Lizard )اشاره کرد .

درمنطقه دشتی به علت بافت نامناسب وجود اندکی نمک از روخانه خشک غرب مزرعه وروخانه خشک نسا اندکی لب شیرین و معدن گچ فراوان در کوهپایه شمال میمند وغرب نظام اباد در کناره کش رودخانه در خاک از تنوع وتراکم خوبی است . گونه های شورپسند ، درختچه های گز، کهورک و کهور پاکستانی Prosopisjulifeloraازگونه های عمده این منطقه می باشد . درقسمت جنوبی دشت و حاشیه رودخانه ، کشروخانه و گونه های شورپسند به صورت متراکم همراه با نی زارهای فراوان سیمای سرسبزی رابه این قسمت داده است ز جمله گیاهان دیگر این منطقه در زمین های شنی تا ماسه ای حاشیه رود خانه های فصلی درختان بید Salix sp . ، پده Populuseuphratica ، خرزهره Neriumsp . و در کنار مزارع و باغات اسپند Peganumsp(، شیرین بیان (محکوت _Glycyrrhizasp و خار شتر Alhagispمی باشد ودر کوپایه هاا وتپه ها پوشیده از غریچ هست. منطقه طارم از طراوت و سر سبزی خاصی برخودار بوده و درفصول بارندگی رویش پوشش علفی رشد بسیار زیادی داشته و سیمای منطقه راسرسبز و با نشاط می سازد .

وضعیت عمومی اقتصادی اجتماعی در اطراف منطقه هماگ کانون های زیستی زیادی وجود که بیش از 30 روستا و آبادی را شامل می شود . روستای فارغان با تعداد 491 خانوار و 1862 نفر جمعیت در شمال منطقه و سیاهو با تعداد 244 خانوار و 934 نفر جمعیت در جنوب منطقه از بزرگترین این آبادی ها هستند . در جدول ذیل جمعیت روستا ها بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1385 آمده است .

تعارضات مهم منطقه از تعارضات مهم منطقه می توان به چرای بیش از حد دام ،تخریب زیستگاه ها، اشغال آبشخور ها ، شکار بی رویه، و .... اشاره کرد. از مهمترین اثرات انسان ساخت منطقه نیز می توان به وجود روستا هایی از قبیل هماگ بالا، هماگ پایین و... نام برد که در داخل منطقه و به صورت پراکنده در دل کوه ها و دره ها جای گرفته اند. جاده اسفالت بخوان وتیدر سیر گردشگران وریختن انواع زباله در محل به وضوع دیده شده بعضا اتش سوزی درخات یا حرارت درختان باعث خشک شدن گیاهان شده که باید تدبیری اندیشیده بشود

بعد زباله های خوداهالی منطقه که اکثراً دامدار و کشاورز می باشند چرای بی رویه و بیش از ظرفیت منطقه یکی از مشکلات عمده است  که مراتع را تهدید می نماید . این وضعیت در مواقع خشکسالی نمود بیشتری دارد . احشام منطقه گاو ، گوسفند و بز می باشد .

پیشروی اراضی کشاورزی از دیگر تعارضات می باشد که به دلیل شرایط نسبتاً مناسب در نزد جوامع محلی مورد توجه بوده و روز به روز گسترش می یابد . احداث جاده روستایی و خاکی در بخشهایی از منطقه نیز باعث تخریب و آسیب رساندن به آن شده است تجهیزات و امکانات تجهیزات و امکاناتی در منطقه موجود نمی باشد و این منطقه توسط اداراه محیط زیست حاجی آباد و محیط بانی فارغان تحت حفاظت قرار دارد. 3. سایر ملاحظات: با توجه به اینکه این منطقه به تازگی تحت حفاظت قرار گرفته است، نیاز به تجهیز و تامین نیرو وامکانات دارد. ==

==ساخت و عوامل اقلیمی در فارغانات

اقلیم تا آنجا که با آسایش انسان رابطه بر قرار می کند نتیجه عواملی همچون تابش آفتاب - دمای هوا – رطوبت هوا – وزش باد و میزان بارندگی است . الف ) تابش آفتاب تابش اشعه خورشید به سطح زمین باعث ایجاد گرمای طبیعی می شود . درفارغانات در تابستان تابش خورشید تا حرارت بیش از 50 درجه تجربه شده است وسهم زیادی از تابش دارد فاصله شهر فارغان تا خط استوا تقریبا3000.000. کیلومتر فاصله داریم ب ) دمای هوا میزان گرما و سرمای سطح زمین عامل اصلی تعیین کننده درجه حرارت هوای بالای آن است

.

— طبقه‌بندی اقلیم ایران و تأثیر آن بر ساخت و ساز — فلات ایران از نظر تقسیم‌بندی اقلیمی در یک منطقه خشک از جهان قرار گرفته و صحراهای خشک شمال آفریقا و عربستان که از سواحل اقیانوس اطلس تا غرب افریقا شروع می‌شود تا ایران و نهایتاً تا افغانستان وترکمستان ادامه پیدا می‌کند — . با توجه به تقسیم‌بندی که سازمان هلال احمر برای اقلیم ایران انجام داده، کشور ایران به چهار منطقه اصلی تقسیم می‌گردد. — ۱-کرانه جنوبی دریای خزر — ۲- کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان — ۳- نواحی کوهستانی و مرتفع فلات — ۴- دشتهای فلات — گونه‌های سازه‌ای سنتی — بیشترین مصالح مورد استفاده در کویر و بطور کلی در مناطق گرم خشت خام می‌باشد یعنی در واقع هستهٔ اصلی معماری فارغانات از گذشته خشت بوده است ولی مصالح دیگری مانند اجر و سنگ و ملات ساروج نیز در دیگر روستاها مشاهده میشود. — دسته‌بندی زیر سازه‌های موجود در کویر با استفاده از المانهای خاص سازه‌ای شامل دیوار — (گلی، خشتی، سنگی و آجری) و سقف (قوسی و مسطح) — 5مورد مشاهده وتقسیم میشودتقسیم‌بندی — ۱- دیوارهای گلی با سقف خشتی قوسی از 200 سال پیش مانده ومیشود مشاهده کرد — ۲- دیوار خشتی با سقف مسطح (با تیر چوبی) یا سقف قوسی (خشتی) از 150 سال به وضوع دیده میشود — ۳- دیوار سنگی با سقف مسطح (با تیر چوبی) یا سقف خشتی قوسی (خشتی) از 300 تا700 سال مشاهده شده است — ۴- دیوار آجری با سقف مسطح (با تیر چوبی یا فلزی) یا سقف قوسی (آجری) تا قبل از 700 سال هم مشاهده شده است — ۵- دیوارهای چوبی با سقف‌های شیب داربرای سازهای موقت بنام (کاور) یا (سیاه گی) معمولن در کنار مزرعه وزمینهای کشاورزی مرسوم بوده کولر (ابی سنتی )از سالیان سال وبیشتر در( پراسه) وحیاط نقش اسایش ومحیط مطلوب به خوبی در تابستان وبرای جلوگیری از تابش مستقیم خورشید وبا ابتکار ایجاد کولر ابی و وکاشت درخت توت (سردرخته ) وایجاد سازه فوق در مسیر جوی اب گواه این ابتکار که ناشی از فرهنگ وتمدن ناب واستورای فارغانت است نشعت میگیرد. با توجه به تقسیم‌بندی بالا مشاهده می‌گردد که بیشترین مصالح مورد استفاده در سه نقطه

1..بناهای کوهستانی در بخوان تیدر ونارمند ودهنه میمند با توجه به سنگ وچوب با ملات گل وکاه خانه های محکم وایجاد کاور در جلو اطاق محلی مناسب برای اشپزی ودرست کردن نان ونگهداری مشک اب با وزش بادهای تابستانی محلی مناسب برای گزران تابستان وزمستان میشده

2..ودشتها، با دست رسی به گل رس مرغوب وفراوان مانند (بند کو) و(خونه گلی) و(پشت تمب )نزدیک پاقلات وتیدمه که بنا به نزدیکی جزیی از(مزرو) مزرعه بوده که چند جای خالی از سکنه شده ونسا کش رودخانه شاهرود نظام اباد حسین اباد کهنو اکثرا از خشت خام وچوب درخت اهورس به زیبای ووجود رودخانه فصلی ودرختان خودرو بنگلا وگز ودرخت نخل جهت ایجاد سقف وگل رس مناسب از بناهای خشتی منحصر به فردی مشاهده میشود

3..خشت یا گل وسنگ بعضاً آجر در فارغان دوقلعه کهنه وقلعه سورخونی از خشت خام سنگ وساروج وایجاد الاچیق (کاور ) برای اسایش وزندگی ومحلی مناسب برای مردانی که مسمم درکار وکشاورزی ودام پروری بوده است محیا نموده . هوا عبور دهنده کلیه طیف های نور خورشید بوده و در اثر دریافت اشعه خورشید دمای آن به طور مستقیم افزوده نمی گردد اما لایه های هوا به وسیله تماس با سطح زمین که در اثر دریافت اشعه خورشید گرم شده اند ; گرم می شوند و سپس لایه های گرم شده هوا , گرمای خود را به وسیله جابجایی به لایه های دیگر منتقل میکنند . جریان هوا و باد نیز باعث تماس بیشتر توده های عظیم هوا با سطح زمین شده و بدین طریق باعث گرمی هوا می شود. و عکس این مطلب در زمستان و شب رخ می دهد . بدین ترتیب که هوا در اثر تماس با سطح زمین گرمای خود را از دست می دهد و سرد می شود . در نتیجه میزان تغییرات روزانه و سالانه درجه حرارت هوا به تغییرات درجه حرارت سطح مورد تماس آن بستگی دارد . با توجه به این که سطح دریا ها خیلی آهسته تر از سطح زمین تحت تآثیر آفتاب گرم می شوند لذا میانگین درجه حرارت هوای بالای خشکی ها در تابستان بالا تر و در زمستان پایین تر از میانگین درجه حرارت هوای بالای دریاهاست . ارتفاع از سطح دریا نیز تعیین کننده درجه حرارت هوا می باشد و در یک عرض جغرافیایی مشخص , مناطقی که در ارتفاع بیشتری قرار دارند سرد تر از مناطق پایین تر هستند . ج ) رطوبت هوا در فارغانات

منظور از رطوبت هوا مقدار آبی است که به شکل بخار در هوا وجود دارد, که این بخار از طریق تبخیر آب سطح اقیانوس ها و دریا ها و همچنین سطوح مرطوبی چون گیاهان وارد هوا می شود. هر چه هوا گرم تر باشد بخار آب بیشتری را در خود نگه می دارند . به عنوان مثال ظرفیت پذیرش بخار آب در هوایی که دمای آن ۱۸ درجه سیلسیوس است سه برابر هوایی است که دمای آن ۲ درجه سیلسیوس می باشد . همچنین با کم شدن ارتفاع تراکم بخار آب در هوا زیاد می شود . اقلیم گرم و خشک در فارغانات (ساختمان در این اقلیم) در رابطه با شرایط زمستانی این مناطق، فرم ساختمان می‌تواند در طول محور شرقی- غربی گسترش یابد. اما شرایط تابستانی حکم بر فشردگی ساختمان نموده و داشتن فرمی مکعب شکل را ضروری می‌نماید در هر صورت با بریدن قسمتی از این مکعب و پر نمودن حفره ایجاد شده با سایه (سایه دیوار، ایجاد (کاور) همان الاچیق وایجادمهتاب برای استراحت در شب،وکاشت درخت توت، مغ(نخل) و هوای خنک شده بوسیله تبخیر آب سطح چمن برگ درختان، حوض و می‌توان اقلیم نسبتاً مطلوبی در ساختمان ایجاد نمود. در اطراف این باغچه داخلی پلان ساختمان می‌تواند آزاد باشد بدین ترتیب پلان کلی ساختمان در این مناطق بطرف داخل معطوف می‌گردد. آنچه بدین ترتیب برای مناطق گرم و خشک پیشنهاد می‌گردد همان فرم زیبا و مشهور خانه‌های سنتی 1..اکرم اقا معتضد کیوانی و2..قلعه مشهور ناصر خان معتضد و3..خانه (ویلا)شهرم معتضد به وضوع مشاهده کردکه از ده 40 مانده است ساختمانهای حیاط دار قدیمی وایجاد مهتابی وکاوربهترین فرم و ترکیب ممکن اجزاء یک ساختمان برای تعدیل اقلیم بشمار می‌روند. ا طاقهای اینگونه منازل که فقط به داخل حیاط باز می‌شوند در برابر سرمای زمستان باد و طوفان شن که معمولاً در مناطق کویری در جریان است حفاظت می‌شوند. در زمستان اطاقهای رو به جنوب و در تابستان اطاقهای رو به شمال این مجموعه مورد استفاده قرار گرفته و بدین ترتیب محل زندگی نیز با اقلیم هماهنگ می‌گردد حیاطهای داخلی که شامل درخت، حوض ومهتابی سطوح سبز گیاهان هستند یکی از مؤثرترین عوامل ایجاد رطوبت در هوای خشک اینگونه مناطق به شمار می‌روند. در شب هوای سرد مجاور پشت بام بطرف پائین حرکت کرده و در داخل حیاط و جسم دیوارها می‌ماند و به این ترتیب باعث افت حداکثر دمای هوای داخل حیاط در روز می‌شود در نتیجه در روز هنگامیکه دمای هوای خارجی و شدت تابش آفتاب به حداکثر می‌رسند هوای داخل ساختمان نسبتاً معتدل خواهد ماند. تهویه موردنیاز اقلیم گرم و خشک در مناطق گرم و خشک باید میزان تهویه طبیعی در روز را به حداقل ممکن رساند، چون در اثر ورود هوای گرم خارج بداخل، دمای هوا و سطوح داخلی نیز افزایش می‌یابد. به خصوص در طول روز که سرعت باد زیاد و در نتیجه میزان تهویه طبیعی نیز زیاد است، تغییرات دمای هوای داخلی در سطحی نزدیک به دمای هوای خارج تغییر می‌نماید. از طرف دیگر ، چون رطوبت هوای اینگونه مناطق کم است. حتی با جریان هوایی با سرعت کم امکان سرد شدن بدن از طریق تبخیر عرق بدن وجود داشته و در نتیجه احتیاج به سرعت زیاد هوا برای خنک سازی از راه تبخیر لازم نمی‌باشد. سرعت هوا برای ایجاد چنین وضعیتی می‌تواند cm 15 در ثانیه باشد و این سرعتی است که در نتیجه اختلاف دمای سطوح و همچنین در نتیجه نفوذ هوای خارج بداخل از طریق درز پنجره‌ها ، در هوای اطاق بوجود می‌آید و بدین ترتیب نیازی به باز بودن پنجره‌ها نخواهد بود. در عصر و شب ، بدلیل پایین بودن دمای هوای خارج نسبت به دمای هوا و سطوح داخلی تهویه طبیعی امکان سریع خنک شدن هوای داخلی را بوجود می‌آورد. نیاز به کوران در فارغانات عصر و شب وجود دارد. وجود پنجره‌های باز شو فراوان که بعد در این خصوص تخریب اسیب دیدن ساختمانها نسبت به سایر جاها درمورد ایستای واسیب های که به ساختمان میرسانید صحبت میشود واین امر را ضروری می‌سازد اما باید به این نکته توجه داشت که راندمان تهویه به اندازه پنجره‌ها متناسب نیست. با هماهنگ ساختن محل ، شکل و نحوه باز شدن پنجره‌ها، می‌توان اندازه آنها را بقدری کوچک انتخاب نمود که حرارت کسب شده از طریق آنها را به حداقل رسانده و در عین حال امکان تهویه بطور مفید را بوجود آورد. ضمناً باید به مشکل ورود گرد و غبار بداخل ساختمان نیز توجه داشت. در مناطقی که همیشه طوفان شن و گرد و غبار وجود دارد ساختمانهایی که بر روی پیلوتی قرار گرفته‌اند مقدار بسیار کمی از گرد و غبار و شن موجود در هوا را دریافت می‌نمایند ، چون معمولاً در ارتفاع بیش از m 10میزان شن وجود در هوا بشدت افت می‌نماید. ساخت ابنیه در فارغانات در اقلیم گرم و خشک

فارغانات دومین گروه بزرگ اقلیمی  کشورمیتوان محسوب کرد.

محدوده جغرافیایی این پهنه اقلیمی فارغانات و به صورت نوار باریکی در جنوب غربی کشور (دامنه‌های جنوب غربی رشته‌ کوههای زاگرس) گسترش یافته است. تنوع عرض جغرافیایی و ارتفاع نقاط مختلف واقع در این پهنه اقلیمی بسیار زیاد است در این اقلیم در شمالی‌ترین و جنوبی‌ترین نقطه کشور شرایط آب و هوایی مشابهی ایجاد شده، به طور مثال (نسا شاهرود وکش رودخانه) که در شمالی‌ترین نقطه این پهنه اقلیمی قرار گرفته است (در عرض جغرافیایی ؟ شمالی) با ارتفاع ؟۰ متر از سطح دریا، پایین‌ترین و ( شهرفارغان وتوابع ان مانندنارمند ومیمند وبسته) که در جنوبی‌ترین محدوده این پهنه قرار گرفته (در عرض جغرافیایی ؟شمالی) وبخوان وتیدر؟با بالاترین ارتفاع از سطح دریا ودیگر نقاط، مرتفع ترین نقطه وکمترین نقطه اختلاف زیادی در فاصله10 کیلومتری تاثیرات اب وهوای دا رامیباشد این گروه را تشکیل می‌دهند. شرایط آب و هوایی کلیه زیرگروههای اقلیمی این گروه در زمستان نسبتاً سرد و در تابستان نیمه گرم و خشک است. شرایط حرارتی هوا در فصل زمستان امکان بسیار زیادی را جهت استفاده از انرژی خورشیدی در گرمایش ساختمان بوجود می‌آورد و به همین دلیل تقریباً در کلیه زیرگروههای واقع در این پهنه اقلیمی درصد سالانه امکان بهره‌گیری از انرژی خورشیدی بالاتر از درصد نیازهای دیگر است. در این گروه بدلیل پایین بودن رطوبت نسبی هوا بخصوص در فصل گرم در کلیه زیرگروههای اقلیمی می‌توان با بهره‌گیری از عملکرد مصالح ساختمانی سنگین در بخشی از فصل گرم سال شرایط حرارتی فضاهای داخلی را کنترل نمود. اما شدت گرمای هوا در گرمترین ماههای سال تازگی درحدی است که سرمایش مکانیکی را ضروری ‌می‌سازد. نوع سیستم مکانیکی مورد نیاز بدلیل بالا بودن رطوبت هوا و بدلیل گرمای شدید و هوا کولر گازی یا سیستم تهویه مطبوع و در سایر زیر گروههای این پهنه اقلیمی کولر آبی است. در هر صورت بهره‌گیری از انرژی خورشیدی ، کاهش اتلاف حرارت ساختمان و جلوگیری از تاثیر هوای گرم خارج و تابش شدید آفتاب بر ساختمان از اهداف عمده طراحی اقلیمی در این پهنه اقلیمی میتوان از انرزی پاک بهره برد.

مصالح کابردی در سقف ها تأملی در معماری فارغانات کویری وکوهستانی به این نتیجه خواهیم رسید که مصالح مانند.

کنته درخت  خرما  در  نخلستان وچوب های درخت اهورس  و ناتربه(نوعی شمشاد))  از کوهای بلند تهیه وحمل میشد . از طرفی اجر خام  در و سنگ بیابان و سنگ رودخانه ای  باملات گل یا ساروج غریبه نبودند این مردمان فارغانات  از همان خشت خام  ووجود معدن گچ در شمال روستای میمند. این همان منطق اقلیمی فارغانات است که داری فرهنگ وتمدن چندین هزاره را برای حفظ بقا وزندگی تلاش کرده اند. خشت خام  چوب درخت اهورس با پیش درخت خرما وگاهن از درخت گز وناتربه وبنگلا محلی مناسب برای زندگی وپروش دام وتیور وکشاورزی در خود تنیده است 

خانه‌هایی با دیوارهای قطور خشتی که به عنوان عایق حرارتی وبرودتی عمل می‌کنند، در تابستان هوایی مطبوع و در زمستان هوایی گرم خواهند داشت البته ایجاد کاور ومهتابی وگمکی را نباید فراموش نمود.

طبقه‌بندی اقلیم فارغانات و تأثیر آن بر ساخت و ساز هر روستا وتوابع آن منطقه فارغانات از نظر تقسیم‌بندی اقلیمی

1..یک منطقه خشک. کوهستانی دشت ها شمال شهر فارغان..در رشته کوه فارغانات تا جنوب کوه ده شیغ  که مرزبا توجه به تقسیم‌بندی استانی کرمان  منتهی میشود 

۲- کرانه شمالی کوه تشکرد بخوان تیدر نارمند ودهنه میمند کوهستانی ۳- نواحی کوهستانی و مرتفع میمند بند کوه ۴- دشتهای همین لحاظ منطقه فارغانات نواحی کوهستانی دشت وکوهپایه ای قرار دارد زمستان سرد گاهن برف وتابستان خشک وسوزان

دو اصل کلی برای طراحی اقلیمی در مناطق گرم و خشک

۱- جلو گیری از تاثیر هوای گرم در فضاهای داخلی مجموعه الف. طراحی مناطق نیمه محافظت شده در خارج بنا ب. استفاده از پوشش گیاهی برای خنک کردن محوطه ج. استفاده از گیاهان در کنار دیوارهای خارجی ساختمان د. استفاده از بام و دیوار دو جداره جهت تهویه در داخل پوسته ساختمان ه. استفاده از پوسته‌های دو جداره جهت جابجایی حرارت خ..ایجاد کاور با پوشش درختان اودور (خارشتر)و پاشیدن اب ورد شدن هوای خشک وتبدیل به هوای خنک ومرطوب

۲- محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب در مواقع گرم سال

الف. طراحی محوطه ب. ایجاد سایه برای پنجره‌های رو به آفتاب تابستان ج. شکل و جهت دادن به بدنة ساختمان به منظور کاهش اثر آفتاب تابستان د. کاهش انعکاس زمین و سطوح بیرون از پنجره‌های رو به آفتاب تابستان ه. تأمین سایه برای دیوارهایی که رو به آفتاب تابستانی هستند. ی. ایجاد سایه برای پنجره‌های رو به آفتاب تابستان خ..ایجاد کاور یا الاچیق وکاشت درخت هنر معماری در فارغانات در فارغانات آثار و بناهای بسیاری وجود دارد که هنوز تحقیقاتذ علمی با آزمایشگاه تخصی خاص و جامعی در این خصوص صورت نپذیرفته است.

 ولی  بلخره باوجود تمدن کشف نشده در فارغانات  نظر  پژوهشگران به آنان معطوف می گردد. 

نظیر (سد قدیمی ساروجی، مسجد فارغان وقوس شبدری، میل ویا برج گشنوییه، و تپه های باستانی نظام اباد ومیل وستونهای در لرد پابر اتشکده در بخوان واشکفت جناب علی واشکفت در تپه های جنوب میمندونخلهای خشک شده جلو (اشکفت )ولی بناهای سد باستانی نارمند وتپه های باستای نظام اباد وپیدا شدن شیر باستانی واتشکده در بخوان ، غریب ترین عناصری در معماری دست بشردر فارغانات نمی باشد ما صحبت از منطقه ای میکنیم که که یخچالهای در کوه بونه وتشکرد یخ منطقه فارغانات تامین و حتی تا بندعباس حمل میشده .ویخ انجا در گرمای بیش از 40 درجه چه جوری مبردند بماند.

همیشه بشر از کارهای عجیب گذشتگان تعجب تقریبا به بوته فراموشی سپرده میشود . وجود این یخچالها  در کوه تشکرد که روزگاری در قلب تابستانهای داغ وسوزان ، آب گوارا وخنک از چشمه ها جوشان را به درون خانه برده میشد ، رمز و رازی وجود دارد که حکایت از معجزه فروتنانه  مردمان ان مرز وبوم را در  هوای رمز الود بادستانی که خشت خام  با گل رس وتکه کوزهای که گز از زمان چندین هزارساله دارد بیان میکند

و معماران وحکوت داران فرزانه داشته که اینچنین باغها ومراتع کاشت درختان در کوه وخیابان بندی و(کرا) وبردن این اب مایه حیات وزندگی شده وان دستی که بتواند این پازل که بسیارجای سوال دارد از این مرز وبوم چه حکایتی وبرداشت کنند . وچه عشق در خدمت به خلق وابتکار وعلم زندگی وتجربه را در شاهکار معماری فارغانات به عرصه ظهور رسانیده . در حال حاضر تعداد معدودی از این ساختمانهای گلی باقی مانده است که در اینجا سعی شده تا به ویژگی معماری و عملکرد خاص آن در ناحیه فارغانات پرداخته شود . پیشینه معماری تاریخی سد نامند تا قبل ازدوره صفویه بوده وحتی پیر ترین افراد هم وحکایتی از تاریخ ساخت ان نشنیدند که بیان کنند. تنها در سفرنامه ها بدان پرداخته شده است که همراه با حمله مغولان به این محل ابنیه وقلعه ها با خاک یکسان کردند وتپه های باستانی رحیم اباد در نظام اباد فارغانات که پیشینه بسیار قدیمی باستانی دارد کشف شیر برنزی حکایت از تمدن 3000 ساله این منطق به وضوع بیان کرده.. مستر استرلنج ؟درسفرنامه خود بصورت خلاصه فارغانات را به تصویر کشیده دیگر ابنیه ها این شهر را دربیرون از قلعه و برج وباروی شهر نشان داده است . فارغانات نیز با توجه به کویرکوهستانی بودنش از این معماری کویری وکوهستانی شرایط زندگی ومعرفی ابنیه های شاخص وبا قدامت چندین هزار ساله در فارغانات 1..دشتهای حاصلخیز ابها توسط بارنگی گل رس ومواد مغذی برای گیاهان از کوهای اطراف به زمین های مناسبی تبدیل کرده است 2..کشاورزی درچهار فصل 3..هنوز درجای جای آن از جمله مردمان فارغانات با سخت کوشی وکار ودام داری در کناردرختان نخل مرکبات وداشتن جالیزهای هندوانه وخربزه گوجه بادمجان وسیب زمینی و همان چهار فصل بودن ومنازلی در کش رودخانه در کنار رود وقنات پر اب نسا وشاهرود با داشتن زمینهای حاصل خیز به کشت وزرع وشاهکار کاشت انواع درختان نخل ومرکبات وصیفی جات به دامپری وتولید محصولات لبنی کشک وپنیر و همیشه با خودکفایی. روغن حیوانی شهره خاص بوده این مردمی باسواد وبا فرهنگ که اکثرا بنام حاجی زاده ها کش رودخانه ومحمدی ها در مزرعه و شاهرود ونظام اباد دقانی همان رحیم اباد نیز می توان آثار مهمی از زندگی وتمدن پیشرفته وقدیمی بهر بردو مشاهده کرد . ولی قبل از هر چیز شایان ذکر است که فن ساختمانی و شیوه معماری در ساختمانهای فارغانات به گونه ای است که دقت و نکته سنجی سازندگان و معماران این واحدها را به نکات عمده ومهمی چون ساروج ، حفظ برودت مناسب جهت نگهداری ابنیه، مصالح ساختمانی و چگونگی تهیه مصالح پرداخته شده است ونصب به استفاده از نوع ابنیه در خورد مصالح موجود به بهترین شکل ممکن استفاده برده اند 4..میل میمند (فارغان) در شمال روستای میمند در ميان اراضى کشاورزى ستونى از سنگ‌هاى لاشه که با ملات ساروج دایره وار بر روى هم چيده شده‌اند وجود داشته. بلندى اين ستون 4 تا6 متربوده و اطراف ان نشان از يک چهار طاقى با ستونهای گرد به قطر یکمتر دارد که آتشکده بوده است. اين بنا را هم اکنون تخریب شده است، ولى به احتمال قوى باقى مانده آتشکدهٔ «میمند» بوده است که در کتب تاريخى هم از آن ياد یاد شده شده است. که بنا به روايتى هسته اوليه زمان ساسانیان بوده، ‌ کمى بالاتر از اين آتشکده در ضلع شرق تپه های باستانی نظام ابادواقع شده . ساختمان جنب ان مربوط به میل ،که از تعداد..... ستون سنگ وساروج در دل زمین به امانت مانده و زمینی به اندازه 20در 20 که تقریباً برابر ۳۲۰۰ مترمربع است، داخل نبش‌های قرار گرفته‌است. كشاورزان میمندی به غير از ستون ها میل بصورت تصادفی تخریب وخود نادم گشته اند ((چهار طاقي)) را جهت اين بنا به كار مي‌برند و به گفته اكثر پيرمردان كهنسال آثار بسيار زيادي مانند حوض و حوضچه‌ها و … . در زير اين زمينها مدفون است. احتمال دارد كه ميل وستونها بقاياي ساختماني باشد كه حدود 500 تا600 سال قبل از میلاد مسیح حدس زد. میل های مشابه مانند ایران میلهای معروف ایران میل نراق نمونه بارزی است

ساخت ملات مرغوب در فارغانات اولا قامت بنا را استوار ساخته و در ثانی در اثر یکپارچگی قطعات سبب انتقال نیروها به قسمتهای زیرین اسکلت ساختمان می شود.

نکته مهم در کاربرد ملات آن است که باید با مصالح هم خوانی داشته باشد. مثلا در بنایی با خشت خام ملات باید فقط گل و یا مشابه آن باشد.

  تجربه عمومی چنین است که اگر ملات سست تر از مصالح باشد پس از مدتی از بین میرود و قطعات از هم جدا می شود، و اگر ملات سخت تر از مصالح باشد مصالح از بین می رود و ملات باقی می ماند که هر دو بسیار نامطلوب است.

ملات از دو قسمت اصلی تشکیل می شود: چسب(ماده ی چسبنده) که دارای حجم کمی است. جسم پر کننده که تقریبا در حدود 80 درصد حجم ملات را تشکیل می دهد. برای مثال در یک ملات گچ و خاک می توان گچ را به عنوان جسم چسبنده و خاک را به عنوان جسم پر کننده معرفی کرد.

خواص ملات ها 

ملات ها باید دارای خواص زیر باشند: ملات ها باید خاصیت چسبندگی داشته باشند. خاصیت چسبندگی در ملات باید حداکثر یکی دو ساعت پس از مصرف در ملات ظاهر شده و ساعت به حداکثر خود برسد. 10 الی 12پس از ملات باید بتواند خاصیت چسبندگی و سایر خواص خود را برای مدت ها حفظ کند. ملات باید در مقابل عوامل جوی مقاوم باشد و خاصیت های خود را از دست ندهد. ملات باید باندازه ی کافی پلاستیک (شکل پذیر) باشد تا کارگران ساختمانی بتوانند آن را به خوبی روی دیوار و یا هر محلی دیگر پهن کرده و هر طور که بخواهد به آن شکل بدهد. ملات باید نفوذپذیر باشد تا بتواند در قطعات مجاور نفوذ کرده و موجب چسبیدن آن ها به خود شود. ملات باید بتواند در مقابل نیروهای فشاری و کششی ساختمان باندازه ی کافی مقاوم باشد. حداقل مقاومت فشاری و کششی ملات باید مساوی ضعیف ترین عضو ساختمان باشد زیرا حداکثر مقاومت یک سازه مساوی با توان باربری ضعیف ترین عضو آن سازه است. ملات باید ارزان و فراوان باشد.

دسته بندی ملات ها  در فارغانات با توجه به همگنی و سازگاریشان با مصالح

ملات گل: برای ترکیب با مصالح خشتی و چینه ای ملات های آهکی: برای بناهایی که با سنگ و آجر در مجاورت آب ساخته می شوند مثل ماسه آهک، گل آهک و انواع ساروج ملات های گچی: عمدتا در طاق زنی برای مصالحی چون آجر و سنگ پیه دارو: برای بستن درزهایی که با آب سر و کار دارند.

انواع ملات ها از لحاظ نوع گیرش

ملات هایی که ترکیبات فعل و انفعالات آنها در هوای خشک انجام شده و مقاوم می شوند. به نام "هوایی" معروف هستند. ملات هایی که در مجاورت رطوبت و یا در زیر آب خودگیری خود را انجام می دهند و سخت می گردند به نام ملات های "آبی" معروف هستند.

ملات ها از لحاظ نوع گیرش

چنانچه ملات های دسته اول در مجاورت رطوبت قرار گیرد ابتدا در آنها دگرگونی به وجود آمده و چنانچه اندود باشد طبله کرده و اگر در بین رجها به کار رفته باشد، اسکلت دچار نقص فنی شده و بالاخره ماهیت خود را از دست داده و در نتیجه سبب تخریب بنا می شود. مانند ملات های خاکی، گچ و خاک، گچ. ملات های دسته دوم،

بنا به نوع مواد چسبنده خود، اگر در هوای خشک واقع شوند، وجود گرما باعث پوک شدن ملات می شود. پوکی در ملات سبب جدا شدن رجها از یکدیگر و به مرور زمان سبب جابجایی در قطعات به کار رفته اسکلت بنا می شود. مانند ملات های آهکی. مقاومت ملات

به طور کلی مقاومت ملات به وضع اقلیم، مکان و محیط و نوع ساختمان بستگی کامل دارد. مثلا ملاتی که برای ساختمان یک حمام به کار می رود، با ملاتی که برای ساختن یک بادگیر مصرف می شود کاملا متفاوت است. در مواردی برای ریشه سازی و استخوان بندی بنا در قسمتهایی که در زمین و با خاک مرطوب در تماس است از نوع ملات آهکی و در قسمتهایی در انتهای بنا و در اقلیم خشک واقع می شود، از نوعی گچ استفاده می شود. در این حالت وضع محیط و اقلیم برای دو قسمت مذکور ساختمان باید مهیا باشد.مانند سد بزرگ قدیمی و میل در جنوب میمند

خاک رس یا گل برای استفاده در آژند و اندود

در ملات یا اندود، خاک بصورت معمولی در مخلوط با آب قابلیتی برای کار نداشت.

باید گل را کاملا ورز می دادند که بعدا ترک نخورد. گل رس خیلی خالص ترک بر می داشت. بهترین نوع گل برای استفاده می بایست کمی ماسه داشته باشد. همین طور وقتی چسبندگی گل خیلی زیاد بود نیز به آن کمی ماسه اضافه می کردند.

ورز دادن در طی چند مرحله انجام می گرفت:

1..کپه کردن خاک 2..آخوره کردن

3..خش کردن 4..ورز دادن خاک رس

5..خش کردن هم با کمک دست انجام می گرفت هم با وسیله ای شانه مانند به نام رَته. این وسیله یک نوع پاروی چوبی بود که روی آن میخ هایی از چوب کوبیده بودند.

6..پس از خش کردن گل را ورز می دادند. ورز دادن بیشتر به کمک پا انجام می گرفت. گل را لگد می زدند، بعد با بیل زیر و رو می کردند و دوباره لگد می زدند، آنقدر این عمل تکرار می شد تا گل به صورت مومینه در می آمد.

ملات های دسته اول(هوایی)

1..ملات گل 2..کاهگل 3..سیم کاهگل 4..ملات ریگ 5..ملات گچ وخاک 6..ملات گچ 7.. گچ دستی 8.. گچ خیسیده

9..گچ آماده

10.. گچ کشته

ملات گل

این ملات فقط از مخلوط کردن خاک و آب به دست آمده و برای بنایی در بناهای ساده خشتی روستایی مصرف می شود. این ملات پس از خشک شدن، احتمال ترک برداشتن و در نتیجه خرد شدن در زیر فشار را خواهد داشت و باعث می شود تا اتصال رجها از بین برود.چنانچه در خاک ماسه های ریزدانه موجود باشد، نوع ملات خاکی مقاوم می شود و خطر جمع شدن و ترک برداشتن و خرد شدن ملات در بین رجها از بین می رود.

برای ساختن این ملات بیشتر از مصالحی به نام ماسه خاکی استفاده می شود. خودگیری این ملات در هوای آزاد و خشک است. 

از ملات مرغوب خاکی برای اسکلت سازی بخصوص پوششهای طاقی خشتی استفاده فراوان می شود. (از خاکهای آوار، نباتی، هموسی، لجن و غیره جهت ملات های خاکی نمی توان استفاده کرد).

کاهگل یکی از اندودهای مهم در ایران، و از جمله در فارغانات کاهگل است 1..هم نقش عایق خوبی برای حرارت و صداست. 2.کاهگل رنگش مطبوع و آرامش بخش است 3..انواع گوناگون دارد. و اگر اصولی ساخته شود، سالها مقاومت کرده و بنا را به شکلهای مختلف نگهداری می کند. مقدار و نوع کاه مقدار و نوع کاه در تهیهٔ ملات کاه‌گل با کاربردهای مختلف نقش مهمی دارد که به شرح زیر ارائه می‌شود: این کاه کاه معمولی پنیز معروف است و برای اندود پشت بام و بدنه استفاده می‌شود. اگر کاه بیش ازحد در آب بماند تبدیل به لجن می‌شود و تولید کرم می‌کند. پس از کاربرد این ملات کرم‌ها از بین رفته و منفذهایی ایجاد می‌کنند که سبب نشست و نفوذ آب می‌شود. کاه‌گل گندیده بد بو وسیاه رنگ است و مصرف آن در بناهای خشتی توصیه نمی‌شود. برای تهیه یک مترمکعب کاه‌گل در حدود ۴۰ تا۴۵ کیلوگرم کاه، ۱٬۰۸ متر مکعب خاک رس و ۴۱۴ لیتر آب مود نیاز است. قدمت ملات کاهگل به چهار هزار سال قبل از میلاد می رسد. در کاوشهای باستان شناسی که در قشرهای سوم تپه های سیلک کاشان انجام شده است وجود کاهگل در خانه های مسکونی اواخر هزاره سوم قبل از میلاد مشاهده شده است.

کاهگل در بناهای مهم تاریخی که در فارغانات استفاده میشده   تفاوت کاه گل ارزه در مناطق خشک بامرطوب

این اندود نه تنها در مناطق خشک عملکرد خوبی دارد بلکه در شمال ایران مثل سوادکوه مازندران و روستاهای اطراف آن نیز کاربردی مطلوب دارد. منتها در اینجا به جای خاک و

کاه شسته از خاک و شلتوک برنج استفاده می کنند ؛ که خود تنوع خوبی دارد. به خصوص که خاکهای این منطقه ارغوانی رنگ است. بجای ریگ روان نیز در این مناطق از ماسه ته روخانه استفاده می کنند.

مناطق خشک: گل رس+ کاه + ریگ روان در فارغانات که هموای خشگ گرم وسوزان ودر زمستان همرا با بارنگی سیل اسایی وگاهن یخ بندن در عمق سطح زمین مناطق مرطوب : خاک رس + شلتوک برنج + ماسه شاید نداشتن مصالح خشک واستفاده از تخته وسفال به علت بارندگی واج بیشتری دارد در مناطق پر باران (شمال ایران) برای این که اندود توسط باران شسته نشود و از بین نرود هر هشت سال یک بار با نوعی رنگ روی اندود قدیمی را می پوشانند. رنگ مزبور ترکیبی است از "اَنزَروت" که نوعی صمغ شکلاتی رنگ است به اضافه لویی. برای ساخت آن انزروت را رقیق کرده در آن گل لوخ= لویی می ریزند و با فرچه روی کاهگل می کشند

مراحل تهیه کاهگل در فارغانات کپه کردن خاک آخوره بستن(کاه در این مرحله اضافه می شود.) خش کردن ورز دادن مرحله اخیر چند روز طول می کشد. بهترین کاهگل آن است که مدت پانزده روز لگد خورده باشد. باید سعی شود که کاه مصرفی دانه گیاهی نداشته باشد چون بعدا کاهگل آلوئک می زند و دانه ها سبز می شود.. کاهگل به عنوان اندود چه در روی دیوارها چه برای سطح بام به کار می رود. معمولا برای زیر سفیدکاری سطح بنا را با کاهگل اندود می کنند. بعد روی آنرا با دو لایه گچ زنده و کشته می پوشانند گاه به جای کاهگل از گچ خاک استفاده می کنند که مزیتی به کاهگل ندارد تنها ضخامت اندود کمتر می شود. در برخی نقاط روی کاهگل به جای گچ، گل و ریگ می کشند. ( گل + ماسه بادی = گل و ریگ)

کاهگل در فارغانات بیشینه دوری دارد ولی اگر در منطقه ریگ فراوان باشد بجای ماسه بادی از آن استفاده می کنند. که در این صورت به آن سیم گل(ماسه = سیم) گویند. سیم گل در واقع گل و ماسه است و در نقاطی رایج است که خاک کم است و زمین پوشیده از ماسه هایی است که از خرد شدن سنگها حاصل شده است. این ماسه ها از لحاظ رنگ بسیار متنوعند لذا در این مناطق اندود داخل اطاقها را با آن انجام می دهند.

اما در مناطق فارغانات گل رس به راحتی یافت می شود وبسیار مرغوب بوده ماننده خاک منطقه (مزرو )قسمتس از فارغون از (پای قلعه)  که کل خاک ساخت قلعه گودالی  درست شده است .

درسیرمند کناره باغ های قدیمی در( کش رودخانه)| از( نعیم اباد ) حسین اباد ودر نسا هم درقسمتی محدود خاک رس پیدا میشود

اما در( بخوان )و(تیدر )و(نارمند) حتی (میمند) هم خاک رس  ندارند  دوباید از محلهای دیگر بیاورند در قسمتی از کتاب که جلگه هارا تعریف کردم پس از سالیان سال که دریاچه هامون بزرگتر ودر منطقه دشت احمدی دریاچه های زیبا اب بصورت تمام وقت حتی تا عمق بیش از سه متر هم وجود داشته و کوها باشسته شدن وخرد شدن سیل   سپس جلگه وخاک فرغوب برای کشاورزس وساختمان  تا منطقه پشت چیل ونظام اباد ته نشین میشد وخاک مرغوب برای کشاورزی وساخت انواع سفال بکار میرفته در منطقه رحیم اباد وزور اباد کف زمین پوشیده از سفالهی با قدامت باستانی یافت میشود برای یافتن مصالح خاک سخت نبوده.

کاهگل را علاوه بر استفاده در سطح دیوارها برای عایق کاری بام نیز به کار می برند. گفتنی است که به گلی که در پشت بام به کار می برند به زبان فارغانی" داوش" گویند.

مراحل اجرای کاهگل برای عایق بندی پشت با م در فارغانات

1..شیب بندی بام برای راندن باران 2..ریختن خاک آوار 3..آب پاشیدن و غلطک زدن 4..قشر اول کاهگل با دانه بندی درشت(ضخامت حدود یک بهر3.3 سانتی متر)که به ان گل غوره هم میگفتند 5..قشر دوم کاهگل (ضخامت حدود نصف بهر، 1.5 سانتی متر)

انواع کاهگل

کاهگل پالینه: گاه جداگانه به کاهگل مقداری ماسه اضافه می کنند و اندود حاصل را برای بام و پر کردن حفره دیوارها به کار می برند به این اندود"پالینه" گویند. کاهگل اَرزِه: در مناطق مرکزی ایران اکثرا کاهگل روی نما به عنوان روکش نهایی است لذا جنبه زیبایی و تزیین هم به خود می گیرد. این نوع اندود یکنواخت و روان است، ماله خوب می خورد و رنگ آن زیباست

— تیر برای سقف در فارغانات — تیرها اکثران از درخت — 1.. اهورس کوهی درخت اهورس در کوهها ی بلندمیرویده وبسیار بسیار محکم وتابیش از 200سال هم دوام دارد وموریان به علت داشتن روغن نفوزی ندارد — 2..کنده درخت خرمای — 3.. گز حاشیه رودخانه ها انواع گز میرویده گز درپهنای رودخانه و(گز شاهی)در کناره جوی اب متفاوت بوده.. — 4..سفید چوب همان سپیدار بوده است که در کنار جوی اب با قلمه رشد میکرده سفید چوب نیاز به اب وهوای خنک دارد.

گچ در فارغانانات

گچ . [ _گ َ ] (اِ) پهلوی و پازند گچ ، معرب آن جص ، سریانی گسا ، کلمه ٔ عربی ، فارسی جبسین از یونانی غوپسس و غوپسینس آمده ، در اکدی گسو آمده . (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ). خاکی باشد که آن را پزند و بدان خانه سفید کنند. (برهان ) (آنندراج ). در هندی و در اشعار قدما گرچ مستعمل است ، و بر این تقدیر گچ مخفف این باشد : ناید از خاک و گچ و سنگ اینچنین طاقی مگر خاکش از سنگ و گرچ کافور و سنگش گوهر است . ابن یمین (از آنندراج ).

رجوع به گرچ شود. جص . جبس . جیر. (منتهی الارب ). جبصین . جبص . (نخبة الدهر دمشقی ): تجدیر؛ اندودن دیوار را از گل و گچ و مانند آن . خشرم ؛ سنگ نرم که از آن گچ پزند. جصاصات ؛ جاهائی که در آنجا گچ سازند. طبیخ ؛ گچ پخته . (منتهی الارب ). گچ و سنگ و هیزم فزون از شمار بیارید چندانکه باید به کار. فردوسی .

ز سنگ و ز گچ بود بنیاد کار چنین کرد تا باشد آن پایدار. فردوسی .

به سنگ و به گچ دیو دیوار کرد نخست از برش هندسی کار کرد. فردوسی .

رجوع به حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین ذیل کلمه ٔ گچ شود. - امثال : از سفیدی گچ تا سیاهی زغال را باید از بازار بخریم ؛ یعنی آذوقه در خانه نداریم ، نظیر: شیر مرغ و جان آدم ، از سیر تا پیاز. (امثال و حکم دهخدا). (امثال و حکم دهخدا).

استفاده از گچ پیشینه تاریخی دوری دارد باتوجه به داشتن معدن گچ واستفاده از ان معمول در کلیه ابنیه های شاخص مشاهده شده واز این مصالح جهت درس کردن مواد اولیه ساروج و طاقهای زیر درب وورودیهای وباز شوهابکار میرفت. اماد سازی این مصالح ساده بود کافی بود باچهارپایان از جمله الاغ (لیری وجوال یا تاچه)نوعی خورجین که برای بردن بار بر روی قاطر الاغ میگذاشه و  در محل کار گودال (کل)میزدند ودر زیر آن خرده چوب (چوکولک) وروی ان (کتم)حالت درس کردن زغال از هیزم دارد نوعی کوره صحرای پس از حرارت  دادن  گچ ها را خرد ونسبت به نوع استفاده الک میکردند. بنابرین با توجه به شواهد ومشاهدات شناخت گچ به عنوان یک ماده چسبنده ساختمانی در فارغانات پیشینه ای بسیار کهن دارد.

1..آثار بجا مانده استفاده از گچ درفارغانات در دوران قبل از هخامنشی مربوط به دو هزار و پانصد سال پیش است به راحتی در حفاریهای غیر مجاز مشاهد وعکس برداری نمودم 2..در تپه لموشوکو اثار باقی مانده از گچ تاقبل از باستان مشاهده شده ونیاز به کاوش بیشتر دارد 3..قبل از ورود اسلام به فارغانات در دخمه ها وقبود حفاریهای غیر مجاز ساروج از نوع پیشرفتهمشاهده شده در تپه های کناری میمند و قلعه سورخونی فارغان 4..بعد از اسلام وساخت مناره اقا( شاهرخ ادین) شاه رکن الدین در پی ساختمان مذکور مشاهده وعکس برداری نمودام. 5..درساخت پل ساروجی نارمند با تاج19متریبا ارتفاع25 متر وساخت ملات ساروج وگچ وسنگ به راحتی مشاهده واز ساخت این سد جداگانه وصف خواهم نمود. 6..از محلی که شیر معرف برنزی از روستای بسته کشق بشود محل نگهداری شیرموصوف تاقی از اجر وملات ساروج وگچ که بنا به اظهارات دکتر دكتر مهدی رهبر، باستان شناس، با بیان این كه شیر برنزه كشف شده در منطقه فارغان

شیر در دوره مادها و هخامنشی ها به عنوان نماد قدرت و صلابت مطرح بوده است بنابرین کشف گچ وملات ساروج در منطقه فارغانات شاید وحتمی قبل از هخامنش باشد چرا چون این تکنلوژی قبلن در این منطقه بوده وکشف شده وتوان ساخت ساروج را داشته اند. ایزار تولید ساروج که نیاز به سنگ  اسیاب وفرمول خاص خود را دارا بوده و نشان از تمدن بزرگ وباشکوهی که پس از کاوش کارشناسان کلیدتمدن بزرگ باستان واستورای فارغانت را باز گشایی خواهد نمود

شناخت گچ به عنوان یک ماده چسبنده ساختمانی پیشینه ای بسیار کهن دارد. اثار بجا مانده از گچ جهت در درست کردن انواع ملات ساروج مربوط به دو هزار و پانصد سال پیش حدس زده میشود. . سنگ معدن گچ اگر مخلوط داشته باشد به رنگهای خاکستری زرد کبود و سرخ دیده می می شود . ابتدا سنگ گچ از معادنی در فارغانات عمدتن غرب نظام اباد میباشد از کوه برداشت وبعد از اینکه در محلی جمع اوری با خار وخاشاک انر حرارت میدادن وسپس با اسیاب مخصوص کوبیده وبه شکل گچ امروزی ولی تقریبا زرد پس استفاده میکردند.

ملات گچ و خاک

گچ به صورت اندود و ملات گچ را بعد از پختن به دو صورت کار می کردند: _به صورت گچ زنده که به عنوان اندود روی بنا ها کشیده می شود و برای ساختن ان گچ را توی اب ریخته و بلافاصله کار می کنند. _به صورت گچ کشته .اگر گچ برای مدت بیشتری توی اب بماند و مرتب به هم بخورد کشته میشود .گچ کشته سختی و دوام گچ زنده را ندارد ولی با ان گچ زنده را پرداخت می کنند و سطحی صاف و نرم به دست می اورند . بهترین گچ ساختمانی گچ کبود است که دم به ابی میزند .بدیهی است که گچ هر چه در کوره حرارت ببیند سست تر و کم قدرت تر است

خاک رس مرغوب کوبیده شده و سرند کشته تا دانه های خاک کمتر از پنج میلیمتر به دست آید.

از خاک مذکور جهت گچ و خاک به دو روش استفاده می شود: الف. ظرف گچ سازی به اندازه لازم آب می شود.

خاک سرند شده به اندازه نصف مقدار آب درون ظرف ریخته شده.

پس از زمان لازم خاک خیس مالش داده شده تا به صورت دوغابه درآید. سپس گرد گچ به اندازه متناسب بر سطح دوغابه خاک رس پاشیده می شود. ب. خاک رس غربال شده با گچ به نسبت یک بر یک به صورت خشک در محلی عاری از دانه های ماسه و مواد زائد کاملا خشک مخلوط می شود. ظرف گچ سازی (استنبولی) تا نیمه آب شده، مخلوط گچ و خاک بر سطح آب پاشیده می شود مخلوط ورز دیده به صورت ملات خمیری کامل مصرف می شود.

از این ملات جهت کرم بندی، شمشه گیری، اندود کاری، همچنین جهت استفاده در پوششها و طاقهای آجری و کارهای دیگر استفاده می شود.

چنانچه مقدار گچ و خاک به نسبت مشخص مخلوط شود ملاتی که به دست می آید، مقاوم و با تاب فشاری کافی خواهد بود. خودگیری این اندود به صورت فیزیکی و در مقابل حرارت و گرمای طبیعی و یا مصنوعی سریعتر بوده و از خانواده ملات های هوایی است. کاربرد این اندود در مکانهای مرطوب باعث طبله شدن آن می شود. همچنین به عنوان ملات در زیر رجها و بارهای وارده خرد می شود.

ملات گچ

این ملات به شکل های مختلف و به نام های گوناگون در کارهای ساختمان مورد مصرف بوده است که شامل موارد زیر است:

گچ دستی گچ خیسیده گچ آماده

گچ کشته

گچ دستی

چنانچه مقاومت زیاد و گیرش فوری از گچ خواسته شود گچ به شکل دستی ساخته می شود. ظرف به اندازه لازم آب می شود. گچ غربال شده در سطح آب پاشیده می شود.

بلافاصله ملات ورز داده شده، به صورت خمیری کامل و تقریبا شل مصرف می شود.

خودگیری این حالت بسیار سریع است و معمولا پس از ده دقیقه کاملا سخت و مقاوم می شود. از این گچ برای نصب چهارچوب در محل شاخکهای آن و نصب قرنیزها و مواردی مشابه و دوغاب ریزی استفاده می شود.

گچ خیسیده

ظرف از آب پر می شود. گرد گچ در سطح آب پاشیده می شود.

در این حالت مقدار گچ مصرفی به مراتب کمتر از حد گچ دستی است. پس از لت دادن مخلوط، حدودا دو دقیقه گچ به حال خود رها می شود تا آب فراوان در دانه های گچ نفوذ کند. زمانی که مخلوط به صورت مایه گچ دیده می شود، گچ را بریده و به طور کوتاه ورز داده و در اندود رویه سفیدکاری و یا موارد مشابه به کار می بریم. خودگیری این گچ نسبت به گچ دستی دیرتر و علت وجود مقدار گچ کم نسبت به آب ظرف است.

گچ آماده ظرف گچ سازی تا نیمه آب می شود. بین سه تا چهار مشت گچ در ظرف آب پاشیده می شود. آب و گرد گچ لت داده شده، تا دانه های گچ در آب اثر کند. پس از رها سازی ظرف به حال خود بعد از حدود یک دقیقه دوباره گچ را ورز داده پس از حدود یک دقیقه مجددا مخلوط لت داده می شود.

بعد از یک دقیقه مایه گچ را  بر روی ماله پهن گذاشته و بر سطح گچ و خاک و یا کاهگل کشیده می شود. گچ آماده اصطلاحا ماله خوار بوده و به راحتی سطح را تسطیح و هموار می سازد. ضخامت این گچ کاری هفت تا هشت میلیمتر است. خودگیری این ملات در حد میان گچ خیسیده و گچ کشته می باشد. به طور کلی زمان ساختن گچ آماده از 3 تا 5 دقیقه نسبت به نوع و مرغوبیت گچ، آب سرد و گرم، متغیر است.  گچ کشته

گرد گچ بر پشت الک پاشیده می شود، و گرد بسیار نرم از گچ در طرف دیگر الک جمع آوری می شود.

در ظرف به اندازه نصف آن آب می ریزیم.

گچ پشت الک به اندازه دو مشت متوسط دو دستی بر سطح آب پاشیده می شود.

آب و گچ را لت داده تا دوغابه شده و آن را در حال خود رها می کنیم.

پس از یک دقیقه انگشت را در مایه گچ فرو کرده و نشست انگشت وضع مایه و جان گچ را نشان می دهد. در صورت نیاز با اضافه کردن آب و ورز دادن مایه گچ رقیق و شل می شود.

کار ورز دادن آنقدر دنبال می شود که تاب خودگیری از ملات گرفته شود.

در مواردی با مشت کوبیدن به ملات و حتی لگد زدن ملات کشته به شکل خمیری سفت به دست می آید و از این مایه به مقدار کم برداشت شده و بر سطح گچ آماده کشیده می شود. خلل و فرج سطح اندود شده با گچ آماده اصطلاحا پرداخت می شود.

در برخی از انواع گچهای خاکی به علت مقاومت کم این نوع گچها، گچ به روش دستی ساخته شده و به سطح آستر کشیده می شود و همزمان پرداخت می شود. رنگ این دسته از گچ ها زرد کدر است. قابل ذکر است چنانچه گچهای سفید به روش دستی ساخته شوند، ملاتی کاملا مقاوم و با تاب فشاری زیاد تا 60 کیلو گرم بر متر مربع به دست می آید.

فعل و انفعالات گچ فعل و انفعالات گچ به وسیله آب و سیلیکات کلسیم انجام می شود که در نتیجه خودگیری و مقاومت گچ به اندازه مطلوب می رسد.

چنانچه گیرایی گچ زیاد باشد، با اضافه کردن به مقدار 7 تا 10 درصد گرد آهک به آن، آن را دیرگیر می کنیم.

اگر برای ساختن ملات از آب گرم استفاده شود، تندگیر می شود. گچ اندودی است بهداشتی، به علت سطح صیقلی آن، باکتریها و میکروب ها در آن نمی تواند لانه کنند. در فضاهای خشک ملاتی است؛ مقاوم اما در مجاورت رطوبت فاسد شده و طبله می کند. از این رو از دسته ملات های هوایی است.

گچ در فارغان

سنگ گچ بر چند نوع است : سنگ گچ بلوری سنگ گچ غیر بلوری سنگ گچ مرمری سنگ گچ خالص که بی رنگ است. سنگ گچ اگر مخلوط داشته باشد به رنگهای خاکستری زرد کبود و سرخ دیده می شود . گچ به صورت پودر شده به طور عمده بر دو گونه است : _گچ معمولی که استفاده ساختمانی دارد و رنگش کمی کدر است و بستگی به مخلوط انبه رنگهای سفید مایل به زرد یا کبود و.... دیده میشود . _گچ نظر که بسیار خالص و رنگ ان خیلی سفید است .این گچ معمولا کارخانه ای است و برای مجسمه سازی قالب گیری برای شکسته بندی و... به کار میرود.

ملات گچ و خاک

گچ به صورت اندود و ملات گچ را بعد از پختن به دو صورت کار می کردند: _به صورت گچ زنده که به عنوان اندود روی بنا ها کشیده می شود و برای ساختن ان گچ را توی اب ریخته و بلافاصله کار می کنند. _به صورت گچ کشته .اگر گچ برای مدت بیشتری توی اب بماند و مرتب به هم بخورد کشته میشود .گچ کشته سختی و دوام گچ زنده را ندارد ولی با ان گچ زنده را پرداخت می کنند و سطحی صاف و نرم به دست می اورند . بهترین گچ ساختمانی گچ کبود است که دم به ابی میزند .بدیهی است که گچ هر چه در کوره حرارت ببیند سست تر و کم قدرت تر است.(بهمین دلیل در ملات قیر چارو از گچ نیم پخته نیم کوب استفاده می کردند.)و روی آن را همانند یک بستر نقاشی آماده کرده و با رنگهای مختلف بر روی آن نقاشی می کنند.

خاک رس مرغوب کوبیده شده و سرند کشته تا دانه های خاک کمتر از پنج میلیمتر به دست آید.

از خاک مذکور جهت گچ و خاک به دو روش استفاده می شود: الف. ظرف گچ سازی به اندازه لازم آب می شود.

خاک سرند شده به اندازه نصف مقدار آب درون ظرف ریخته شده.

پس از زمان لازم خاک خیس مالش داده شده تا به صورت دوغابه درآید. سپس گرد گچ به اندازه متناسب بر سطح دوغابه خاک رس پاشیده می شود. ب. خاک رس غربال شده با گچ به نسبت یک بر یک به صورت خشک در محلی عاری از دانه های ماسه و مواد زائد کاملا خشک مخلوط می شود. ظرف گچ سازی (استنبولی) تا نیمه آب شده، مخلوط گچ و خاک بر سطح آب پاشیده می شود مخلوط ورز دیده به صورت ملات خمیری کامل مصرف می شود.

از این ملات جهت کرم بندی، شمشه گیری، اندود کاری، همچنین جهت استفاده در پوششها و طاقهای آجری و کارهای دیگر استفاده می شود.

چنانچه مقدار گچ و خاک به نسبت مشخص مخلوط شود ملاتی که به دست می آید، مقاوم و با تاب فشاری کافی خواهد بود. خودگیری این اندود به صورت فیزیکی و در مقابل حرارت و گرمای طبیعی و یا مصنوعی سریعتر بوده و از خانواده ملات های هوایی است. کاربرد این اندود در مکانهای مرطوب باعث طبله شدن آن می شود. همچنین به عنوان ملات در زیر رجها و بارهای وارده خرد می شود.

ملات گچ

این ملات به شکل های مختلف و به نام های گوناگون در کارهای ساختمان مورد مصرف بوده است که شامل موارد زیر است:

گچ دستی گچ خیسیده گچ آماده

گچ کشته

گچ دستی

چنانچه مقاومت زیاد و گیرش فوری از گچ خواسته شود گچ به شکل دستی ساخته می شود. ظرف به اندازه لازم آب می شود. گچ غربال شده در سطح آب پاشیده می شود.

بلافاصله ملات ورز داده شده، به صورت خمیری کامل و تقریبا شل مصرف می شود.

خودگیری این حالت بسیار سریع است و معمولا پس از ده دقیقه کاملا سخت و مقاوم می شود. از این گچ برای نصب چهارچوب در محل شاخکهای آن و نصب قرنیزها و مواردی مشابه و دوغاب ریزی استفاده می شود.

گچ خیسیده

ظرف از آب پر می شود. گرد گچ در سطح آب پاشیده می شود.

در این حالت مقدار گچ مصرفی به مراتب کمتر از حد گچ دستی است. پس از لت دادن مخلوط، حدودا دو دقیقه گچ به حال خود رها می شود تا آب فراوان در دانه های گچ نفوذ کند. زمانی که مخلوط به صورت مایه گچ دیده می شود، گچ را بریده و به طور کوتاه ورز داده و در اندود رویه سفیدکاری و یا موارد مشابه به کار می بریم. خودگیری این گچ نسبت به گچ دستی دیرتر و علت وجود مقدار گچ کم نسبت به آب ظرف است.

گچ آماده ظرف گچ سازی تا نیمه آب می شود. بین سه تا چهار مشت گچ در ظرف آب پاشیده می شود. آب و گرد گچ لت داده شده، تا دانه های گچ در آب اثر کند. پس از رها سازی ظرف به حال خود بعد از حدود یک دقیقه دوباره گچ را ورز داده پس از حدود یک دقیقه مجددا مخلوط لت داده می شود.

بعد از یک دقیقه مایه گچ را  بر روی ماله پهن گذاشته و بر سطح گچ و خاک و یا کاهگل کشیده می شود. گچ آماده اصطلاحا ماله خوار بوده و به راحتی سطح را تسطیح و هموار می سازد. ضخامت این گچ کاری هفت تا هشت میلیمتر است. خودگیری این ملات در حد میان گچ خیسیده و گچ کشته می باشد. به طور کلی زمان ساختن گچ آماده از 3 تا 5 دقیقه نسبت به نوع و مرغوبیت گچ، آب سرد و گرم، متغیر است.  گچ کشته

گرد گچ بر پشت الک پاشیده می شود، و گرد بسیار نرم از گچ در طرف دیگر الک جمع آوری می شود.

در ظرف به اندازه نصف آن آب می ریزیم.

گچ پشت الک به اندازه دو مشت متوسط دو دستی بر سطح آب پاشیده می شود.

آب و گچ را لت داده تا دوغابه شده و آن را در حال خود رها می کنیم.

پس از یک دقیقه انگشت را در مایه گچ فرو کرده و نشست انگشت وضع مایه و جان گچ را نشان می دهد. در صورت نیاز با اضافه کردن آب و ورز دادن مایه گچ رقیق و شل می شود.

کار ورز دادن آنقدر دنبال می شود که تاب خودگیری از ملات گرفته شود.

در مواردی با مشت کوبیدن به ملات و حتی لگد زدن ملات کشته به شکل خمیری سفت به دست می آید و از این مایه به مقدار کم برداشت شده و بر سطح گچ آماده کشیده می شود. خلل و فرج سطح اندود شده با گچ آماده اصطلاحا پرداخت می شود.

در برخی از انواع گچهای خاکی به علت مقاومت کم این نوع گچها، گچ به روش دستی ساخته شده و به سطح آستر کشیده می شود و همزمان پرداخت می شود. رنگ این دسته از گچ ها زرد کدر است. قابل ذکر است چنانچه گچهای سفید به روش دستی ساخته شوند، ملاتی کاملا مقاوم و با تاب فشاری زیاد تا 60 کیلو گرم بر متر مربع به دست می آید.

فعل و انفعالات گچ فعل و انفعالات گچ به وسیله آب و سیلیکات کلسیم انجام می شود که در نتیجه خودگیری و مقاومت گچ به اندازه مطلوب می رسد.

چنانچه گیرایی گچ زیاد باشد، با اضافه کردن به مقدار 7 تا 10 درصد گرد آهک به آن، آن را دیرگیر می کنیم.

اگر برای ساختن ملات از آب گرم استفاده شود، تندگیر می شود. گچ اندودی است بهداشتی، به علت سطح صیقلی آن، باکتریها و میکروب ها در آن نمی تواند لانه کنند. در فضاهای خشک ملاتی است؛ مقاوم اما در مجاورت رطوبت فاسد شده و طبله می کند. از این رو از دسته ملات های هوایی است.

.

ملات واندود  اندود

اندود از موادی تشکیل شده است که ابتدا خمیری شکل بوده و با دست یا استفاده از ماله بر روی سفتکاری بنا کشیده می شود. اندود به دو صورت کاربرد دارد: در حد فاصل بین سفتکاری و روکار یا روسازی بنا (داوش) قرار می گیرد. خود نقش رو کار بنا را دارد.(عملکردش مثل آمود است). مثلا کاهگل، گاه به عنوان پوشش نهایی روی نما می آید یا روی آن قشر دیگری به عنوان روکار قرار میگیرد بطور کلی اندود بیرونی ترین کاری است که روی سطوح مختلف ساختمان انجام می شود و در افزایش عمر ساختمان تاثیر بسزایی دارد . اندودکاری یکی از روشهای متداول نماسازی است که برای اجرای آن ، متناسب با شرایط آب و هوایی و جنس سطح زیرکار،از ملاتهای مختلف استفاده می شود. عوامل موثر در انتخاب اندود :

1-سطح زیرکار               

2-شرایط اقلیمی پیش از شروع اندود کاری ،باید کلیه مصالح و موادی که از چسبیدن ملات به زیر کار جلوگیری می کنند ؛ بطور کامل زدوده شود ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی و مکانیکی سطوح زیرکار تعیین کننده جنس اندود و ضخامت آن است و عدم توجه به آنها سبب بروز نقایص در سطح کار می شود. سطخ زیر کار-ویژگیهای فیزیکی : 1-جذب آب: میزان جذب آب سطح زیر کار ، بستگی به میزان خلل و فرج و ساختار میکروسکوپی آن دارد.(پیش از اندودکاری باید روی سطح کار مقداری آب پاشید به طوری که سطوح دیوار خیس نگردد.خشک بودن سطح زیرکار سبب مکیدن آب اندود شده و خیس بودن سطح زیرکار باعث نچسبیدن اندود به آن و همچنین سبب افزایش میزان آب موجود در اندود شده که پس از خشک شدن موجب کاهش مقاومت فشاری و ترک خوردگی ان می شود. 2-انقباض و انبساط :

  اگرمیزان انقباض و انبساط سطح زیر کار و ملات اندودکاری برابر نباشد موجب ترک خوردن سطوح اندود و یا ریزش آن می شود. 

3-چسبندگی: برای ایجاد چسبندگی بین سطح زیرکار و اندودکاری ، لازم است روی سطح زیرکار خراش بوجود آوریم. 4-سختی: در انتخاب ملات برای اندودکاری ، باید دقت کرد که سختی آن بیش از سختی زیرکار نباشد. چون در اینصورت نیاز به زیرسازی ویژه است. |(معمولا سختی ملاتها پس از گرفتن و سخت شدن به ترتیب زیر تغییر می کند . ملاتهای گلی <ملاتهای گچی<ملاتهای اهکی<ملاتهای سیمانی) سطح زیرکار-ویژگیهای شیمیایی: نمکهای محلول در سطح زیرکار ،بیشتر به دلیل وجود آب ورطوبت ملات است که روی سطح نما پدیدار می شود. بنابراین پیش از اندودکاری باید نمکهای روی سطح زیرکاربوسیله برس زدن

ساروج به لحجه فارغانی

ساروج گر. [ ) گ َ ) (ص مرکب ، اِ مرکب ) آنکه ساروج را در بنا بکار ابه. صاروج گر. آنکه با آمیختن آهک و خاکستر ساروج اسازدی.

صاروج

صاروج . (معرب ،( اِ) معرب سارو و یا چاروست . (برهان قاطع) (ربنجنی ).( آهک رسیده با چیزها آمیخته است که بر آب انبار و حوض و امثال آن مالند. (برهان قاطع، سارو و چارو). آهک آمیخته به خاکستر و جز آن ، معرب سارو. (غیاث اللغات ).( آهک آمیخته با خاکستر) و غیر آن . (منتهی الارب ). چیزی است مصنوع از خاک و خاشاک و خاکروبه درهم با آب سرشته کوبیده است به نحو خاص و اکثر حوضها و حمامات را از آن میسازند. (فهرست مخزن الادویة). فارسی معرب است . نورة و اخلاط آن باشد که حوضها و حمامها را بدان اندایند. (المعرب جوالیقی ص 213). و بعض عرب آن را شاروق خوانده و حوض مُشَرَّق گفته اند. (المعرب جوالیقی ص 209) : چو صاروج و سنگ از هوا گشت گرم )| نهادند کرم اندر او نرم نرم . فردوسی . یکی خانه ای کرد از پخته خشت به صاروج کرده بسان بهشت ساروج » گویند و «صاروج » معرب آن است . .

ساروج از ابتکارات معماران فارغانانی در دوران بسیار کهن اسفاده میشد وبه جرات میتوان گفت که قدامت ساخت ساروج. برای ساختن آن نخست خاک واهک را به نسبت شش و چهار مخلوط می‌کنند و گلی سفت می‌سازند و دو روز آن را ورز می‌دهند. بعد، قسمتی از خاکستر کوره‌های حمام را با مقداری مواد الیافی (تخم و پرزهای نوعی نی است) به آن اضافه می‌کنند و مخلوط تازه را با چوبهایی به قطر ده سانتیمتر می‌کوبند تا به خوبی باهم عجین شوند. اهمیت ساروج در دروان گذشته، ساروج در فارغانات از اهمیت خاصی برخوردار بوده و جهت ساختن حوض پل اب انبار سد واسیاب ابی(تنوره) گرمابه و بنای خانه و از جمله مصارف اسیاب ابی (تنوره) سد وکف جوی های اب درفارغانات کاربرد داشته‌است. ساروج یکی از مصالح قدیمی مصرف شده در ایران و بعضی کشورهای همسایه که در تملک ایران قدیم بوده اند بکار رفته. ولی نمونه‌هایی ۷۰۰ ساله از ساروج هم‌اکنون در نقاط مختلف شهر فارغان یافت می‌شود. در کلیه ساروج‌ها از شن و ماسه و آهک و سفیدهٔ تخم مرغ استفاده می‌شده. ساروج در فارغان به عنوان یک ملات نگریسته می‌شده - آخرین باری که در فارغان از ساروج استفاده شده حدود چهل سال قبل بوده که از این تاریخ به بعد این ملات کلاً به فراموشی سپرده شده و از صحنه معماری فارغانات حذف گردیده‌. برای مثال در سال ۱۳55 برای تعمیر و بازسازی کانل قنات دهمیر در مزرعه استوانه ای میل شکل بنام دونگ که به محلی بنام(قرشمه )معرف هست برای تعمیر قسمی از آن که آب را به بیرون هدایت میکرد تعمیر از ملات ساروج استفاده شده‌است در نهایت سپس ملات آماده در محل آن استفاده و روی آن گونی خیس می‌انداختند. استاد کاران فارغانی معتقد بودند این ملات از سیمان محکم تر است. آنها با وجود در دسترس بودن سیمان برای تعمیر این قسمت که به مانند چسپ بوده با زحمت زباد تهیه ساروج را برگزیده‌اند. یكی از معایب اصلی ساروج خاصیت كاهش حجم آن می‌باشد كه با توجه به كاربرد ساروج در امر پوشش ، این خاصیت باعث ترك خوردگی در سطح و در نتیجه ایجاد اختلال در نقش اصلی آن یعنی نفوذناپذیر كردن سطح می‌شود. ملات ساروج

برای كاهش اثرات این خاصیت مخرب، در گذشته از الیاف طبیعی كه شامل الیاف گیاهی مانند لوئی كه از نوعی نی بدست می‌آمده و همچنین الیاف حیوانی مانند پشم بز و شتر و یا گاهی موی سر انسان ، استفاده می‌شده است. امروزه می‌توان از الیاف مصنوعی مانند الیاف پلیمری ، فلزی و یا شیشه‌ای بجای الیاف مصنوعی استفاده كرد. در بعضی مواقع كه مواد اصلی تشكیل دهنده ساروج كمیاب بوده و یا گاهی برای بدست آوردن ساروجهایی با خاصیتهای مختلف از ماسه ریز دانه استفاده می‌شده است ولی این ماسه كارایی ملات را پایین می‌آورده كه برای جبران آن از خاك رس استفاده می‌شده است. گاهی مواد افزودنی خاصی مانند تخم مرغ به ساروج اضافه می‌شده كه فقط باید با آزمایش اثرات دقیق آن را تعیین نمود. ساروج درجهت استفاده از سدهای قرشمه تنوره های آسیاب آبی لیسه ای کردن کف جوی آب درجهت مصارف کشاورزی وصنعتی کاربرد داشته است ساروج یکی از مصالح قدیمی در ایران و فارغانات است .ساروج با توجه به خاصیت نفوذ پذیری بسیار اندک به عنوان رو کش در سازه هایی که در تماس مستقیم با آب بوده اند مانند آب انبارها حوض ها حمام ها و....مورد استفاده قرار گرفته است.ساروج با توجه به نحوه اجرای ان از سطحی بسیار بسیارصاف و براق برخودار است که این ظاهر ساروج باعث استفاده از ان در امر تزیینات ساختمان گردیده است. نکته :هیچ استفاده سازه ای تا کنون از ساروج نشده است. یکی از معایب ساروج خاصیت کاهش حجم ان است که با توجه به کاربرد ساروج در امر پوشش این خاصیت باعث ترک خوردگی در سطح و در نتیجه ایجاد اختلال در نقش اصلی آن یعنی نفوذ ناپذیر کردن سطح می شود .برای کاهش این اثر مخرب در گذشته از الیاف طبیعی که شامل الیاف گیاهی مانند لویی که از نوعی نی بدست می آید و همچنین الیاف حیوانی مانند پشم بز و شتر و گاهی موی سر انسان، استفاده می شده است؛ امروزه می توان از الیاف پلیمری فلزی و یا شیشه ای بجای الیاف مصنوعی استفاده کرد.

پیش از اختراع سیمان، برای اندود و آب بندی کردن انبارها مصرف می شد. این ملات از ترکیب گردآهک شکفته+ خاکستر الک شده+ خاک رس+ ماسه بادی+ لویی+ آب بدست می آید ساروج دیمه: آهک+ خاکستر+ لویی ساروج لویینه: آهک+ گچ+ گل رس+ ماسه+ لویی نحوه ساختن ملات : آهک و خاکستر و ماسه بادی در اندازه های لازم الک شده و کاملا زیر و رو و مخلوط شده وسپس گل نی بدان افزوده می شود و برای بار دوم زیر رو کردن آن ادامه پیدا می کند . پس از این مرحله به مخلوط آب اضافه می شود و بمدت 48 ساعت به حال خود رها می شود پس از این مرحله ملات با چندین چوب دستی بلند بوسیله چندین کارگر کاملاٌ کوبیده و ورز داده شده آماده مصرف و اندودکاری می شود. ساروج: قابل ذکر است وجود خاک رس بیشتر از اندازه سبب فاسد شدن ملات ساروج می شود.

مهره زدن ساروج:

پس از اندود کاری عمل ماله زدن بوسیله فرد دیگری بر سطح اندود بدون وقفه دنبال می شود. معمولاٌ در روز دوم سطح اندود بوسیله جاروب آب پاشیده می شود و با دست دیگر عمل ماله زدن دنبال می شود از روز سوم به بعد بوسیله افراد دیگر با سنگهای تخت و مدور که کاملاٌ صیقلی باشد عمل صیقل زدن با آب پاشیدن دنبال می شود. این عمل را مهره زدن ساروج گویند . عمل مهره زدن آنقدر ادامه پیدا می کند که اصطلاحاٌ سطح اندود ساروج عرق کرده و اشک می ریزد. یعنی آب کشیده شده را پس می دهد. ضمنا بایدٌ در سطح، کوچکترین ترک دیده نشود و سطحی کاملاٌ صیقلی و فشرده بدست آید ؛ پس از یک هفته اگر با چاقو بر سطح اندود فشار وارد کنیم بی اثر باشد.   ساروج خُمیر

نوع مرغوب این آهک از پختن"مارن یا گلاهک" مرغوب حاصل می شود. این آهک دارای گیرایی و مقاومت زیاد است.

مخلوط این ساروج از ترکیبات آهک آبی،خاکستر، ماسه نرم و گل نی و در مواردی خاک رس بسیار ناچیز و پشم شتر نیز هست؛ که تمامی مراحل اجرا مانند تهیه و اجرای ساروج معمولی است. کاربرد این ساروج در بناهای بندر خُمیر در جنوب فراوان بوده و از این رو به همین نام، ساروج خُمیر، مشهور شده است.

خودگیری و مقاومت ساروج خُمیر بیشتر از ساروج معمولی است. این ساروج در ساختمان های دریایی و بنادر جنوب ایران به مانند بندر خُمیر، بندر گناوه، بندر بوشهر و قدیمی ترین بندرگاه دوره ساسانیان بندر سیراف کاربرد داشته است.ساروج جهت اندود بناهای بندرگاه و سکوهای بارگیری کشتی ها و در منابع آبرسانی مورد استفاده فراوان بوده است.

      آهک این ملات تشکیل شده از گلاهک که مخلوطی است از خاک رس و گرد سنگ آهک، که 75 درصد از وزن این دو جسم گرد سنگ آهک است، رنگ آن کبود بوده، ترکیب را حرارت داده تا پخته شود و آهک آبی به دست آید.

6..گونه‌های سازه‌ای دیوارای سنتی فارغانات بیشترین مصالح مورد استفاده در فارغانات و بطور کلی در مناطق گرم وخشک در واقع هسته اصلی معماری از گذشته بوده 1..خشت خام وملات کاه گل یا ملات گل 2.. دیوارهای طولانی یا بلند باغ هایا قلعه ها از سازه چینه بکار برده میشد, تهیه مصالح در نزدیکی همان محل که قبلن محل احداث دیوار زمینی با خاک رس مرغوب غرقاب کردوبا بیل گل مزکور بر روی هم چینه گذاری میکردند دیواری محکم که بعدا با کاگل اندو میشده ..3 باخشت خام با ملات کاه گل مراحل دیوار چینی را انجام میدادند سپس اندود میکردند 4..سنگ با ملات کاگل نیز مهم ترین مصالح در این مناطق کوهستانی که دست رسی به خاک کم بود سنگ وکاه گل . 5..(کراه )بندی مصالح سنگ تنها بدون ملات فقط برای دیوار باغها ومراتع از ان استفاده میشد بدین منظور که از پی سنگ های دراز وبلند دوطرف میگزاشتن ووسط ان خرده سنگ پر میکردن برای محکم کاری هم از خار وخاشاکروی دیوار با سنگی مهار میکردن که ورودبه داخل محوطه سخت میشد 6.. (محره )کنته از درخت نخل یا گز در مسیر دیوار با فاصله 2تا3متردر خاک محکم ایستای میکردند وبین کنته ها با شاخه های دیگر درختان خار دارمانندکنار یا شاخه های درخت لیمو که پس از پهتار (هرس) در ان محل سالینه انباشته میشد وورود به باغ یا محوطه غیر ممکن میکرد در ورودی هم با بافتن پیش درخت نخل انجام مپزیرفت دسته‌بندی زیر سازه‌های موجود در فارغانات با استفاده از المانهای خاص سازه‌ای شامل دیوار (گلی، خشتی، وچینه ای باسه نوع با چوب نخل چوب درخت جنگلی یا چوب گز باسقف گمبدی(بغدادی) طاقی با ورودیهای قوسی شبدری ویا مسطح)

ساختمان‌های خشتی در فارغانات خانه‌های خشتی در فارغانات به دلیل تنوع آب و هوایی وچهار فصل بودن به شیوه‌های مختلفی ساخته می‌شوند. علاوه برآن اقتصادی بودن و دسترسی آسان در ساخت چنین خانه‌هایی و استفاده از نوع مصالح تأثیر بسزایی دارد. بطور کلی مصالح بکاررفته در ساختمان‌های خشتی عبارتند از: خشت، ملات، سنگ، تیرهای چوبی بنا به نزدیکی به منابع چوبی نخلستان از کنته درختان نخل یا در کوه پایه ها از درخت جنگلی محلی که بسیار مقاوم بوده برای ایجاد پوشش سقف از شاخه‌های چوبی برگ درخت نخل سپس( گل و غوره) برای کروم بندی مواد تشکیلی ان خاک سرند نشده کلوخو به اندازه بادام کوچکترحالت نمناک همرا با خاک وگل بر روی چوبهای سقف که با حصیر (سوند) درخت خرما که (تکل) مانند حصی اما به ظرافت فرش نداشت یا برگهای بهم چسپیده گزودر کوهستان هم از درخت شمشاد(ناتربه) در نهایت جای خروجی ناودان .داخل وخارج نما و بدنه با ملات کاه گل اندود میشده درضمن بخاری ها ی در ضلع شمال از داخل چهار دیداری تعبیه میشده است. خشت زدن در(فارغانات) در ادوار مختلف در ایران به صورت منفرد و یا تلفیقی ازخشت و ملات گل همواره مورد توجه ابنیه سازان بوده است که در فارغانات قبل از میلاد کاربرد خشت خام مشهود بوده است .استفاده از خشت خام از دوران قدیمی استفاده میشده ازابنیه های مانند تتمه قدیمی برج گشنوییه وقلعه نظام اباد اخرین سکنه( رییس عبدلجلیل معتضد کیوانی) بوده سپس امنیه های ژاندارمری قلعه فارغان( رییس عبدلکریم معتضد کیوانی( کلانتر فارغانات بیشترین ابنیه وبقایای مانده ساختمانهای قدیمی از خشت خام در جای جای فارغانات مشاهده میشود گل رس(فارغانات)

محلی که به نزدیکی ودوری خاک رس به احداث ساختمان با بیل یا کلنگ کنده میشد .

یامحل مناسب دیگر بعد ازکرت بند مدتی غرقاب میکردند وپس از پابیل وبه ان کاه اضافه میکردند با بیل و کف پا خوب بهم میزدند تا کاه وگل باهم قاطی شود  بعد از یک یا دو روز بعد استادان زبردست خشت زد با قالب مخصوص خشت زنی اکثرا به ابعاد25در25 سانتیمتر یا35در35 خشت زنی از کاری بس سخت وکمرشکنی محصوب میشده محل خشت زدن باید  صاف وزیر ان با اندکی کاه  جهت نچسپیدن به زمین شروع  وبعد از اینکه که خشتها خوب خشک میشدند جمع اوری وروی هم حالتی خاص در محل ساخت بنا دپو میشده   برای جلوگیری از ترک  وشکاف در خشت یا اندود ازکاه استفاده میشد

درضمن ملات خوب میبایست بماند که بقول بنا ها جا بیفت ترش کند عملیات خشت زنی وجمع اوری خشت بسیار خوش یوم وبرای صاحب خانه شدن ایجاد شور وشرف همرا با خوراک های خوب از بنا پدیرای میکردند آهک در فارغانات

استفاده از آهک در فارغانات به علت تولید ساروج پیشینه ای دیرینه دارد سنگهای آهکی بر چند نوعند و معمولا غیر بلوری و ناخالصند .ولی سنگ آهک کاملا خالص بلوری و بی رنگ است. از آنجایی که عملکرد آهک در ساختمان های آبی ( بناهایی که در مجاورت اب قرار دارند)یا در بناهایی که در نقاط جغرافیایی کاملا مرطوب ساخته میشوند بسیار خوب است در این گونه بناها آهک به عنوان اندود و آژند و حتی آمود بیشترین کاربرد را دارد.

ملات گل و آهک در (فارغانات)

این ملات آبی است و در ساختن این ملات به خمیر آهک به جای ماسه، گل رس خیلی خالص اضافه می کردند. این ملات برای اندود کف، سنگ کاری(کرسی چینی ، دیوار چینی و اسکلت سازی بناهاو . .) مناسب است و در مناطق مرطوب به کار می رود.این ملات در مکانهایی که دارای رطوبت و نفوذ مستقیم آب مانند حمام های عمومی ، مجاری آب ، فاضلاب و غیره بهره گرفته می شود.

شفته آهک(فارغانات) معمولی: گل رس، ماسه، شن که با گرد آهک و آب مخلوط شده باشد بدیهی است مقدار آهک بایستی در حد متناسب باشد.زیرا آهک اضافی باعث پوک شدن ملات به مرور زمان خصوصاٌ در اقلیم های گرم و خشک می شود. خودگیری مراحل اولیه این ملات پس از 12 تا 24 ساعت بوده و مرجله دوم تا 28 روز و خودگیری نهایی این ملات آبی بوده از این رو در روزهای اول ترکیب بطور مصنوعی به آن آب پاشیده می شود تا خودگیری خود را دنبال کرده و اصطلاحاٌ سوخته یا پوک نشود. کم آهک یا بدون آهک یا چرز: نخاله آجر+ پاره آجر+ سنگ ریزه+ گل+ آب شفته پرآهک یا شفته ی تیزان: برای پی ریزی مقاوم و ساخت دیوارهای مستحکم استفاده می شود. نوع دیگر ساروج مخلوطی است از اهک ،گچ ، گل رس ، ماسه و لویی .این مخلوط لویینه "نامیده می شود .لویینه را گاه با گل های رنگی مثل گل اخرا میسازند که رنگهای متنوعی می دهد و در کف سازیها بکار میرود . در نقاط جنوبی ایران بجای گچ وخاک کف اتاقها را لویینه می کنند.

آسیب شناسی: ابنیه ها ساختمان های در (فارغانات)

علل بروز اسیب در اندودکاری : عواملی که سبب نقایص در دراز مدت روی سطح اندود می شود عبارتند از:

1-زیرسازی 2-کیفیت ملات 3-کیفیت اجرا 4-شرایط آب وهوایی

انواع عارضه های اندود:

1-ترک خوردگی 2-شوره زدن

3-پوسته پوسته شدن 4-طبله کردن

5-آلوئک 6-لکه های گوناگون

7-پودره شدن 8-زنگ زدگی 1-ترک خوردگی:

علل عارضه : -حرکات نسبی اجزای مجاور ساختمان-زلزله     -افت ملات در لایه های زیرین     -اختلاط نادرست مواد ملات     -گیرش سریع ملات(در مناطق گرمسیر بهتر است از مواد کندگیرکننده استفاده شود)

2-شوره زدن:

  وجود املاح محلول در آب موجود در سطح زیرکار و لایه آستر باعث شوره زدن می شود.

پیشگیری : در صورت وجود شوره روی سطح زیرکار،باید آنرا بوسیله برس زدن وشستن با آب و مواد شیمیایی مربوطه (به تعداد دفعات لازم) زدود، سپس اندود کاری شروع کرد.

3-پوسته پوسته شدن :

علل عارضه:  -عدم چسبندگی کافی و انبساط و انقباض نامتساوی بین سطح زیرکار و اندود آستر و یا اندود آستر واندود رویه     -رطوبتی که سبب خیس خشک شدن مکرر سطح اندود شود.

پیشگیری: -استفاده از مواد چسباننده به اندازه کافی در ملات. -عایق بندی رطوبتی سطح، چنانچه در مجاورت رطوبت دایم است.

4-طبله کردن:

علل عارضه:    -عدم وجود قفل و بست لازم بین سطح زیر کار وملات اندود.   -مرطوب نگهداشتن ملاتهای اندود(سیمانی و آهکی)در روزهای اولیه.   -در معرض رطوبت بودن ملاتهای گچی

پیشگیری: -ایجاد قفل بست لازم بین سطوح مختلف. -مرطوب نگه داشتن ملاتهای اندود سیمانی و آهکی در روزهای اولیه که از زود خشک شدن سطح ملات جلوگیری می کند.

5- آلوئک:

پدید آمدن بر آمدگی یا حفره های مخروطی شکل در سطح اندود به علل زیر بوجود می آید.

وجود ذرات ناخالص در ملات بطوری که بعد از گرفتن ملات منبسط شده و ملات را به سمت سطح خارجی می راند و باعث بوجود آمدن آلوئک می شود. پیشگیری: - خارج کردن ذرات نا خالص در مواد اولیه ملات. -خوب مخلوط کردن مواد تشکیل دهنده ملات.

6- انواع لکه:

لکه عبارتست از پدید آمدن بافت های مختلف در سطح اندود   

علل عارضه: - اختلاف زیاد در خاصیت مکندگی و جذب آب قسمت های مختلف سطح زیر کار -وجود نا خالصی ها در ملات پیشگیری: -اندود کاری در بیش از یک لایه -خارج کردن مواد ناخالص یا استفاده از مواد اولیه با کیفیت.

7- پودره شدن :

  نرم شدن و پودره شدن سطح اندود را گویند .

علل عارضه: 1 -جذب آب بیش از حد لایه آستر .

2 -قرار گرفتن لایه نهایی اندود در مجاورت ملات زیاد و یا جریان هوا در هنگام سفت شدن .     -رطوبت هوا

پیشگیری: 1.. عایق بندی رطوبتی برای سطوحی که در مجاورت رطوبت مداوم قرار دارند.

 2.. -عدم استفاده از وسایل گرم کننده با فن برای خشک کردن سطوح اندود شده .

به طور کلی مقاومت ملات به وضع 1.. اقلیم، 2.. مکان و محیط و نوع ساختمان بستگی کامل دارد. مثلا ملاتی که برای ساختمان یک حمام به کار می رود، با ملاتی که برای ساختن یک بادگیر مصرف می شود کاملا متفاوت است. در مواردی برای ریشه سازی و استخوان بندی بنا در قسمتهایی که در زمین و با خاک مرطوب در تماس است از نوع ملات آهکی و در قسمتهایی در انتهای بنا و در اقلیم خشک واقع می شود، از نوعی گچ استفاده می شود. در این حالت وضع محیط و اقلیم برای دو قسمت مذکور ساختمان باید مهیا باشد.

خاک رس یا گل برای استفاده در آژند و اندود

در ملات یا اندود، خاک بصورت معمولی در مخلوط با آب قابلیتی برای کار نداشت.

باید گل را کاملا ورز می دادند که بعدا ترک نخورد. گل رس خیلی خالص ترک بر می داشت. بهترین نوع گل برای استفاده می بایست کمی ماسه داشته باشد. همین طور وقتی چسبندگی گل خیلی زیاد بود نیز به آن کمی ماسه اضافه می کردند.

ورز دادن در طی چند مرحله انجام می گرفت:

کپه کردن خاک

آخوره کردن

خش کردن

ورز دادن خاک رس

خش کردن هم با کمک دست انجام می گرفت هم با وسیله ای شانه مانند به نام رَته. این وسیله یک نوع پاروی چوبی بود که روی آن میخ هایی از چوب کوبیده بودند.

پس از خش کردن گل را ورز می دادند. ورز دادن بیشتر به کمک پا انجام می گرفت. گل را لگد می زدند، بعد با بیل زیر و رو می کردند و دوباره لگد می زدند، آنقدر این عمل تکرار می شد تا گل به صورت مومینه در می آمد.

خاک رس مناسب برای تهیه آژند، اندود و خشت در برخی نقاط ایران در خراسان برای ملات و اندود از گل جام استفاده می کردند که از دشت آهوان (بین سمنان و دامغان) به دست می آمد.رنگ این گل هم به ارغوانی می زد. در منطقه اصفهان از دهی به نام بَلان در نزدیکی نایین گلی می آوردند که علاوه بر بنایی برای کوزه گری و سفال گری هم مناسب بود. مع الوصف خود اصفهان هم خاکش مناسب برای آژند و اندود و خشت بود. در منطقه کاشان نزدیک نطنز خاکی شیری رنگ به دست می آید که گل خوبی برای اندود ، خصوصا اندود بام ها ست. در منطقه نراق و دلیجان نوعی خاک ارده ای رنگ یافت می شود که برای استفاده در اندود و عایق بسیار مناسب است. در نوشیجان( بین همدان و ملایر) اندود سقف را از نوعی گل بسیار محکم و مقاوم ساخته اند.

ملات های دسته اول(هوایی)

ملات گل کاهگل سیم کاهگل ملات ریگ ملات گچ وخاک ملات گچ

گچ دستی گچ خیسیده گچ آماده گچ کشته

قیر چارو

ملات گل

این ملات فقط از مخلوط کردن خاک و آب به دست آمده و برای بنایی در بناهای ساده خشتی روستایی مصرف می شود. این ملات پس از خشک شدن، احتمال ترک برداشتن و در نتیجه خرد شدن در زیر فشار را خواهد داشت و باعث می شود تا اتصال رجها از بین برود.چنانچه در خاک ماسه های ریزدانه موجود باشد، نوع ملات خاکی مقاوم می شود و خطر جمع شدن و ترک برداشتن و خرد شدن ملات در بین رجها از بین می رود. برای ساختن این ملات بیشتر از مصالحی به نام ماسه خاکی استفاده می شود. خودگیری این ملات در هوای آزاد و خشک است. از ملات مرغوب خاکی برای اسکلت سازی بخصوص پوششهای طاقی خشتی استفاده فراوان می شود. از خاکهای آوار، نباتی، هموسی، لجن و غیره جهت ملات های خاکی نمی توان استفاده کرد.

کاهگل یکی از اندودهای مهم در ایران، کاهگل است که عایق خوبی برای حرارت و صداست. کاهگل رنگش مطبوع و آرامش بخش است و انواع گوناگون دارد. و اگر اصولی ساخته شود، سالها مقاومت کرده و بنا را به شکلهای مختلف نگهداری می کند. قدمت ملات کاهگل به چهار هزار سال قبل از میلاد می رسد. در کاوشهای باستان شناسی که در قشرهای سوم تپه های سیلک کاشان انجام شده است وجود کاهگل در خانه های مسکونی اواخر هزاره سوم قبل از میلاد مشاهده شده است.

کاهگل در بناهای مهم تاریخی

دیوارهای خشتی موجود در تخت جمشید بناهای دوره ساسانی و بخصوص در بنای عظیم کاخ تیسفون و ایوان مدائن مسجد فهرج یزد مجموعه ارگ بم

مراحل تهیه کاهگل کپه کردن خاک آخوره بستن(کاه در این مرحله اضافه می شود.) خش کردن ورز دادن مرحله اخیر چند روز طول می کشد. بهترین کاهگل آن است که مدت پانزده روز لگد خورده باشد. باید سعی شود که کاه مصرفی دانه گیاهی نداشته باشد چون بعدا کاهگل آلوئک می زند و دانه ها سبز می شود. گاه برای جلوگیری از رویش دانه به آن نمک می زنند. که میزان نمک طعام به اندازه یک کیلوگرم برای هر متر مربع است. کاهگل به عنوان اندود چه در روی دیوارها چه برای سطح بام به کار می رود. معمولا برای زیر سفیدکاری سطح بنا را با کاهگل اندود می کنند. بعد روی آنرا با دو لایه گچ زنده و کشته می پوشانند گاه به جای کاهگل از گچ خاک استفاده می کنند که مزیتی به کاهگل ندارد تنها ضخامت اندود کمتر می شود. در برخی نقاط روی کاهگل به جای گچ، گل و ریگ می کشند. ( گل + ماسه بادی = گل و ریگ)

کاهگل ولی اگر در منطقه ریگ فراوان باشد بجای ماسه بادی از آن استفاده می کنند. که در این صورت به آن سیم گل(ماسه = سیم) گویند. سیم گل در واقع گل و ماسه است و در نقاطی رایج است که خاک کم است و زمین پوشیده از ماسه هایی است که از خرد شدن سنگها حاصل شده است. این ماسه ها از لحاظ رنگ بسیار متنوعند لذا در این مناطق اندود داخل اطاقها را با آن انجام می دهند. کاهگل را علاوه بر استفاده در سطح دیوارها برای عایق کاری بام نیز به کار می برند. گفتنی است که به گلی که در پشت بام به کار می برند" زَمو" گویند.

مراحل اجرای کاهگل برای عایق بندی بام

شیب بندی بام برای راندن باران ریختن خاک آوار آب پاشیدن و غلطک زدن قشر اول کاهگل با دانه بندی درشت(ضخامت حدود یک بهر3.3 سانتی متر) شیره سوخته انگور، خرما یا توت قشر دوم کاهگل (ضخامت حدود نصف بهر، 1.5 سانتی متر) ماسه بادی و غلطک زدن

انواع کاهگل

کاهگل پالینه: گاه جداگانه به کاهگل مقداری ماسه اضافه می کنند و اندود حاصل را برای بام و پر کردن حفره دیوارها به کار می برند به این اندود"پالینه" گویند. کاهگل اَرزِه: در مناطق مرکزی ایران اکثرا کاهگل روی نما به عنوان روکش نهایی است لذا جنبه زیبایی و تزیین هم به خود می گیرد. این نوع اندود یکنواخت و روان است، ماله خوب می خورد و رنگ آن زیباست. کاهگل ارزه: گل رس معدنی+ کاه+ ریگ روان

مراحل ساخت کاهگل ارزه

آسیاب کردن گل رس معدنی غربال کردن و شستن کاه و اضافه کردن آن اضافه کردن ریگ روان ورز دادن در مناطقی که ریگ روان در دسترس نیست می توان از ماسه بادی استفاده کرد ولی ماسه بادی کاهگل را بد رنگ می کند. کاهگل ارزه با رنگ زیبایش و ذرات کاه که در آفتاب برق و تلالو خاصی دارد نمای خوبی برای همه ساختمان هاست. در این نما سازی لبه های کار را با گچ دم گیری می کنند و به آن کاهگل دم گیری گویند. دم گیری مثل یک نبشی گچی است که دور تا دور نما کشیده شده، آن را قالب گیری می کند.

کاهگل ارزه

روی کاهگل ارزه را گچ بری شیر و شکری می کنند. با نقش هایی ظریف که متاثر از پسند مردم منطقه است مثل آب، سبزه، گل و خوشه انگور استیلیزه حتی گاهی به صورت نقش یزدی بندی گچ بریها را انجام می دهند. نقش ها در لچکی ها به صورت یک در میان است. مثلا در سه دری ها دو تا عمودی در دوطرف قرار می گیرد یک افقی در وسط یا در پنج دری ها دو تا عمودی، دو تا افقی و یک عمودی در وسط بنابراین از سه گونه نقش استفاده می شود که یک در میان تکرار میشود.

.

کاهگل

در مسجد فهرج یزد بجای کاه(که در محل کمیاب و با ارزش است) از خار آدور = ژاژ که همان خارشتر است استفاده کرده اند. این خار در بیابان فروان است آن را خرد کرده دست ساز می کردند و به جای کاه در اندود می ریختند.. وجود نمک طعام در کاهگل یخ زدن پشت بام را نیز از بین می برد. چنانچه از روغن چراغ جهت آغشته کردن بامها استفاده شود، از خطر مکش آب در کاهگل پیشگیری می کند و آب باران و برف به سرعت از نادشر "ناودانی" سرازیر می شود.

سیم کاهگل

خاک رس+ کاه نرم+ شکر سنگ آب گرفتن و ورز دادن

اضافه کردن گچ پخته نیم کوب

ورز مجدد

بررسی اعضای سازه‌ای ساختمان‌های خشتی به همراه اشکالات موجود در ساخت آنها در فارغانات شالوده: 1..ساختمان‌های خشتی،دیوارهای باربر دیواری که نسبت طول به ضخامت آن بیش از ۳الی ۴برابرباشد) عمدتاً بر روی شالودهسنگی قرارمیگرفت و به ندرت در تماس مستقیم با زمین دیده شده است. 2..در مناطقی که رطوبت مشکل حادی را ایجاد نمی‌نماید، عمدتاً از گل به عنوان ملات کرسی چینی استفاده شده است و در نقاط مرطوب، ملات سنگ و ملات گل مورد استفاده قرار می‌گیرد. 3..عدم اجرای کرسی چینی مناسب در برخی موارد در اینگونه ساختمان‌ها باعث شده که بر اثر عوامل مختلف جوی مثل باران و. قسمتهای پائینی دیوارها تخریب یا لاغر شوند که این موضوع باعث ناپایداری ساز ه از یک طرف و افزایش تنش فشاری بر اثر کاهش سطح مقطع دیوار خواهد شد که با اندک بار جانبی، دیوار واژگون خواهد شد.

دیوار: در فارغانات بیش از یک متر هم مشاهده شده است

1..دیوار در خانه‌های سنتی یا تماماً گلی (به صورت چینه‌ای) و یا با خشت و ملات گل ساخته میشده دیوارهای گلی به دلیل سادگی ساخت و در دسترس بودن مصالح یکی از قدیمی تر ین سازه‌های ساخته شده در ایران می‌باشند. 2..دیوارها همچنین ممکن است از سنگ با ملات گل نیز ساخته شوند. برای جلوگیری از فروریختن جانبی دیوار، دیوارهای حایل خشتی و گلی بکار گرفته می‌شوند که تأثیر بسزایی درحفظ پایداری آن دارند. 3..دیواری که نسبت طول به ضخامت آن کمتر از ۳ الی ۴ برابر باشد ستون محسوب خواهد شد.

اشکال ستونهای خشتی در(فارغانات)

به هنگام وقوع زلزله و بر اثر بارهای جانبی و خروج از مرکزیت بارهای قائم ستونها، به همراه نیروی محوری لنگر خمشی قابل توجهی در ستون ایجاد شده و به دلیل ضعف این اعضا در ناحیه کشش و رفت و برگشت بارهای زلزله، ستونها به سرعت دچار انهدام کلی خواهند شد. بازشوها: ابعاد و محل قرارگیری(بازشوها) (پنجره‌ها، دربها و طاقچه‌ها) به شدت تحت تأثیر اقلیم ، آب و هوای منطقه، فرهنگ مردم و نوع مصالح در دسترس قرار دارد. ضمناً ابعاد بازشوها تأثیر عمده‌ای در رفتار لرزه‌ای و میزان مقاومت برشی دیوارها دارد. ایجاد بازشوهای وسیع در دیوارهای باربر خشتی یکی از عمده‌ترین ضعفهای موجود در ساخت چنین ساختمان‌هایی می‌باشد. اما به دلایل معماری و نورگیری ساختمان وتاغیرات اب هوای میبایست تعداد بازشوها که از هر چهارطرف گاهن مشاهده میشود تدبیری برای ایستای ساختمان ایجاد کرد نعل درگاه میباشد که با طاق یا تیرهای چوبی مشاهدمیشود بکار گرفته اند. نعل درگاه: از جمله موارد ضعف که در ساختمان‌های خشتی ملاحظه می‌شود

عدم وجود  با امتداد نیافتن نعل درگاه بر روی دیوارهای طرفین  که در نهایت باعث تقسیم نشدن بار در بنا و تخریب آن خواهد شد.

سقف یکی از مهم ترین بخشهای ابنیه در فارغانات وتخریب وازبین رفتن بنای گلی سقف های سنگین و تخریب ناودان های ساختمان ها بوده استفاده از چوبهای نامرغوب درخت نخل ، که باعث سنگینی بیش از حد سقف می‌شود (تقریباً هرچند سال یکبار برای مرمت سقف‌ها باید تیرها تعویض گرد ومجددپشت بام کاهگل می‌شوند و این خود باعث افزایش وزن سقف وایجاد باز شوها موجب خواهد شدکه باعث ریزش سقف در اثر کوچکترین تکانی بشود. و نهایتاً استفاده از فرم گنبدی که یکی از ابتکارهای جالب معمارهای در بنایی ابنیه در فارغان بنام سقف (بغدادی) معرف بوده به چشم میخورد به خود معطوف ساخته است. بررسی آسیب پذیری ساختمان‌های خشتی یکی از مشکلات و فرسودگی اولیه و مهم در بناهای خشتی، ایجاد پوشش‌های خارجی به وسیله اندود یا روکش به روی بنا می‌باشد زیرا عدم رعایت آن باعث نفوذ رطوبت به داخل بنا و ایجاد ترکهای سازه‌ای، از بین پیوندهای اجزاء، فرسودگی و در نهایت تخریب سازه خواهد شد. مورد دیگر و شایع در اینگونه بناها، عدم بین دیوارهای جداشونده در محل درگاه‌ها می‌باشد. زلزله‌های شدید به طور ناگهانی بر پیکر بنا ارتعاشاتی پدید آورده و در اثر امواجی که به وجود می‌آید دیوارها را حرکت می‌دهند. اثر عمل و عکس العمل امواج زلزله دیوارهای متقابل را به سرعت رانش داده و عدم هیچگونه اتصال و کلافندی دبر بین نعل درگاه‌ها و پوشش‌های طاق با اسکلت بنا، ابتدا طاق فضا فرو می‌ریزد سپس قوس‌های نعل درگاه که درجهت ارتعاشات زلزله واقع شده در اثر رانش شکسته و فرو می‌ریزد. اما در حالت کلی آسیب‌های وارده به ساختمان‌های خشتی به دلایل زیر می‌باشد 1..تخریب ناودان وشکستن ان ورها شدن اب به داخل دیوار های بار بر وشل شدن وسنگینی سقف ودر نهایت فرو ریخت ان • 2.. زیاد بودن بازشوها ماننده پنجره درب واتصال ضعیف دیوار به دیوار و سقف به دیوار • 3..مقاومت کم دیوارها در مقابل نیروهای خارج سقف‌های طاق ضربی با طول ناکافی تکیه گاه • 4..کیفیت پائین در اجرای ساختمان‌های سنتی مشاهده شده که مصالح بنایی با مصالح سنتی به طرز نادرستی آمیخته شده که نتایج نه چندان خوشایندی در پی خواهد داشت. • 5..اجرای دیوارهای باربر با استفاده از ترکیبی از خشت با یک یا چند نوع دیگر از مصالح ، سنگی و خشت خام. در اینگونه بناها به دلیل عدم توزیع یکنواخت سختی در پلان، پیچش اتفاق می‌افتد هم چنین به دلیل مقاومت فشاری کم خشت وسنگ در محل اتصال خشت خام با سنگ وملات بی کیفیت دچار لهیدگی و نهایتاً تخریب می‌شود • 6..شناژهای نامناسب(همان سنگ چین یا در نهاین خشت خام میباشد) • 7..استفاده ناصحیح از مصالح صنعتیامروزه مسئله سبک سازی در ساختمان جزء مسایلی است که در ساخت ساختمان‌ها بسیار مورد توجه می‌باشد. بدین منظور و با توجه به موضوع مقالهٔ حاضر ابنیه گلی(فارغانات)، مواردی که با استفاده از مصالح سنتی در ساختمان‌های جدید یا با استفاده از مصالح مدرن در مصالح سنتی اقدام به سبک سازی در سازه‌ها نشده، در ذیل بیان خواهد شد 8..درمواردی دیده شده که بوسیله آجر ابنیه سازانی اقدام به احداث طبقه جدیدی روی طبقه قبلی نموده که در فارغانات بنام بالا خانه بیان شده است؛ در اینگونه موارد در محل اتصال با ملات کاه گل باخشت خام، لهیدگی به وجود آمده بنابراین ساختمان‌های خشتی نباید بیش ازیک طبقه باشند در(فارغانات) غیر از قلعه عبدلکریم معتضد کیوانی که سقف ان تخریب شده واثاری کمی از قلعه علی کیوانپور مشاهده میشود .اما قلعه ناصر خان معتضد کیوانی که در حال حاضر در اختیار دخترشان مهوش معتضد هست به لطف ایشان وبا هزینه شخصی خودشان اثار وابنیه مذکور مرمت وبازسازی نموده که از بهترین وشاخص ترین ابنیه های فارغانات محصوب میشود (بالاخانه) در طبقه دوم احداث شده .

  9..رعایت نکرد  درز انقطاع میان بناهای ساخته شده در مجاورت بناهای خشت خام، سنگی یا خشت خام، باعث ضربه زدن این ساختمان‌ها به دلیل عدم وجود فاصله به ساختمان احداثی، همچنین تخریب به دلیل سختی متفاوت خواهد شد.

10.ایجاد بخاری در دیوار از مقاومت دیوار وفشار سقف افزایش پیدا میکرده وامدن اب از بخاری به داخل بنا موجب تخریب میشود

عمارتهای وابنیه ها به تفکیک سال شاخص در فارغانات در واقع به علت کاوش نشدن امکان های باستانی وبرگرفته ازمطالب دیگر کتب تاریخی وبنا به حدس وگمان مشاهدات عینی افرادهنگام کار درمزرعه اشیاه قدیمی مانند شیر برنزی که برگرفته تمدن بزرگی در حد تپه های( یحیی وسوغان )حتی جیرفت که در علم سد سازی بنای ساروج سازی کورهای زوب اهن الات باستانی وحتی ضرب سکه که تتمه این تمدن در لایه های زندگی فرهنگ وادب وزیست وکشاورزی نسل در نسل وسینه به سینه به روایت شده به تفکیک سال بصورت تقریبی عرض میشود 001آتش کده ومیل واقع در دهانه بخوان بر بلندی تپه 002تپه های شما ل نظام اباد 003تپه های زور اباد (گشنوییه) شرق برج گشنو کارگاه بزرگ تولید انواع کوزه وطرف غذاخوری وتزیینات. 004 پنج محل انواع کوره زوب اهن الات یا کوره کوزه (باستانی) مشاهده شده است . الف..دهنه میمند ودهنه ارچه دو محل کوره زوب فلزات ب..شرق بخوان بطرف سیرمند کوره زوب فلزات دال..در بخوان زوب فلزات ب..شرق گشنوییه(زور اباد) کوره سفال پزی ج..نظام آباد تپه باستانی تکه های کوزه بعد از بارندگی در گل ولای ونوع ونقاشی های روی سفال گواه بر قدامت این محل از تاریخ باستان را دارد س..شرق پاسگاه میمند 005میل وحوضچه اب در (لموشوکو ) 006قلعه نظام اباد(رحیم اباد) 007قلعه کهنه ورودی شهر فارغان (شمال کارخانه برق قدیم) 008قلعه سرخونی شرق( لمشوکو) 009میل ساروجی میمند(جنب زیارت بی بی) 0010سد ساروجی نارمند 011قلعه نظام اباد (عبدلجلیل معتضد کیوانی) 012برج گشنو 0013قلعه عبدلکریم معتضد کیوانی (فارغان) 0014قلعه کیوان پور(فارغان) 0015ابنیه های شاخص در فارغان در (ده چهل وسی ساخته شده است) 0016قلعه ناصرخان معتضد(اخرین سکنه مهوش معتضد)دختر ناصرخان که با توجه بند.....مجددان خریداری وبا هزینه خودش مرمت نموده 0017عمارت بینظیر (منذرخان) 0018خانه اقای حبیب الله انصاری 0019عمارت شهرام معتضد آتش کده بخوان بر برخش کوه فارغان مانند راه نمای مسافران وقافله های که در مسیر راه به سوی مقصد ارایه طرق میکردند و این نشان از قبل از اسلام در فارغانات بوده .همانطور که رسم ورسوم. یکتا پرستی که همان پاکی وکرامت دل وروح سفره نان وآب جاری وگرامی داشت طبعت . که بعداز اسلام به احترام سفره واجاق نان (مرتضی علی )را به قسم یاد میکنن از ایین ودین باستانی این منطقه سرچشمه میگیرد.

ازقدیم ایام میگویند این بنا در کنار درختی بنام طا که  تازگی خشک شده میل اتش کده بوده وتونلی بطول 80تا70 متر  درکوه را شکافته و تا پاین دره در کنارچشمه معروف به (چرخ )که چشمه وابشار  کوچک است .راه پیدا میکرده که حلا هم  اثاری از ان باقی مانده است.

اما دلیل ساخت کن وتونل موجود حکایت از پناهنده شدن افرادی در انجا برای حفظ جان ونگهداری وپاسادری از دره مهم ورودی بخوان را دارد وتونل مخفی بوده وبرای اوردن اب در دل کوه حفاری شده واهمیت محل مزکور را گویا است. تپه های نظام آباد — اقلیم پارس، متن، ص: 95 مطالعه کتاب : اقلیم پارس بدین لحاظ چهار طاقیهای عهد ساسانی که در محلّهای موسوم به در باغ و علی آباد و رحمت آباد واقع در دشت ارزو از توابع بخش بافت (شهرستان سیرجان) کرمان وجود دارد و بنای شگرف دو اشکوبه موسوم به بهشت و دوزخ واقع در نزدیکی سلطان آباد که احتمالا مربوط بعهد اشکانی است و در پنج کیلومتری چهارطاقی در باغ واقع میباشد طبعا مربوط به استان فارس نبوده بشرحی که گذشت توضیح درباره آنها ضمن آثار تاریخی استان کرمان باید مذکور افتد و بهمین ترتیب امکنه باستانی نظیر تل گنج که تپّه ماقبل تاریخی واقع در نزدیکی نظام آباد از دهستان فارغان از توابع حاجی آباد (سعادت آباد) بندرعبّاس است[112] این تپه ها در شمال روستای نظام اباد رحیم اباد وشاهرود وغرب حسین باد وجود دارد کشاورزن در بعضی مواقع یا بعد از بارندگی اشیای پیدا میکردند که خود قدامت از شهر باستانی دارد.

زور آباد

این محل شرق تپه گشنو واقع شد محلی تپه تپه که در هر مترمربع حتمی کوزای شکسته از دوران باستان تا کنون مشاهد میشود وجتمسه ان چون این محل به علت مشرف نبودن اب قنات کشت در محدوده ان سخت بوده وبه همین لحاظ زورآباد نامیدند وزمین های موصوف جزی از زمین املاک قنات یا موتور اب گشنوهست که در ظلع شمالی ان سیف جات وحبوبات پنبه کاشت می شده.

پنج محل انواع کوره زوب فلزات یا کوره های کوزه وسفال(باستانی) مشاهده شده است . الف..دهنه میمند ب..شرق بخوان بطرف سیرمند دال..در بخوان ب..شرق گشنوییه ج..نظام آباد قدامت این تپه س..شرق پاسگاه میمند با توجه به عکس ووجود سنگ اهن اطراف ان خبر از کورای در این محل میدهد دهنه میمند وجنب دهنه ارچه در دامنه غرب کوه دهنه میمند

دومحلی با فاصله 800متر که قبلن پر از درختان نارنگی وپرتقال وانگو بادام... بوده محلی که سنگ چین های قدیمی ان موجود است و اطراف  آهن پر از پوکه های آهن( گاهن )هست .در ضمن  دراین نزدیکی معدنی هم نیست .اما شواهد گوابر این است که کوه های در این مکان بوده ولی محلی ها اطراف محل موصوف تبدیل به باغ کرد و متاسفانه درختان هم به علت خشک سالی خشک شده اما باز مشخصه وگواه از وجود کوره وکورهای باستانی راه میدهد.

شرق بخوان بطرف سیرمند بین دوکوه بلند بطرف بخوان وسیرمند تپه های کوچک وموج دار که نشان از(گاهن) وسنگ اهن میباشذوجود دارد ومحلهای زوب اهن بشکل نیم تخم مرغ بیضی شکل موجود است که سخن وگواازمحلی باقدامت باستانی میدهد. ازمحلی ها بابت وجود این اماکن پرس وجوکردم که محل موصوف مشاهده کرده اند ومهمترین رکن اصلی کوره فلزات اتش وحرارت میباشد واینحرارت از چوب زیتون به مراتب بهتر از سایر سوخت فسیلی موجود در محل بوده.

میل وحوضچه اب در (لموشوکو ) در کناره کوه موصوف به لموشوکو سنگی صاف که به مانند سرسره در پارکی ظبعی ساخته شده ومیتوان به یاد روزهای خردسالی از ان بالارفت ولیزخود واین کوه شد هلهله شادی کودکان زیاده بوده که برای سرخوردن به بالای ان رفته اند . از قرار معلوم شیب این کوه ساختگی بوده لذا نوع اثار بالای کوه چنان بوده که قلعه یا بنای نظامی یا دژی مستحکم حکایت میکند وجود حوضچه اب در بالای برای زمان محاصره استفاده میشده وتسخیر ان غیر ممکن میساخته.وجود میل سارمجی وسنگ چینی ان حکایت از قدامت خیلی زیاد ودر امر حکوتی خاص برای امین محل ومیل اتشکده بنا شده استآذین معتضد کیوانی ارشتکس.

ر==

==برگرفته از کتاب فارغان شهر استورای توسط محقق ونویسنده آذین معتضد کیوانی==