Księstwo łowickie Ksinstwo łowickie, Ksinstwo | |
Lokalizacja | |
![]() | |
Informacje | |
Państwo | Polska |
Stolica | Łowicz |
Liczba ludności | ok. 120 tys. |
Język | polszczyzna (literacka, gwara księżacka) |
Kod samochodowy | ELC (powiat łowicki), ESK (powiat skierniewicki), ES (m. Skierniewice) |
Strona internetowa |



Księstwo łowickie – region historyczno-etnograficzny w środkowej Polsce, na południowo-zachodnim Mazowszu, obejmujący okolice Łowicza i Skierniewic. Księstwo zamieszkane jest przez Księżaków – grupę etnograficzną wyróżniającą się odrębną tożsamością i wyjątkowo barwną kulturą materialną. Ich odrębność wynika z wielowiekowej przynależności do księstwa, które od wczesnego średniowiecza do I wojny światowej stanowiło terytorium odrębne prawnie – w I Rzeczypospolitej było kompleksem dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Z kolei w XIX w. był to majątek carów Rosji, stanowiący również oficjalną jednostkę terytorialną pod nazwą księstwo łowickie (ros. Ловичское княжество), której mieszkańcy jako jedni z pierwszych w kraju zostali uwłaszczeni.
W okresie PRL-u, podobnie jak w innych regionach Polski, przejawy lokalnej odrębności, takie jak księżacka gwara i tożsamość, były celowo zwalczane. Tożsamość księstwa i Księżaków utrzymuje się najbardziej w miejscowościach oddalonych od miast, a przede wszystkim wśród twórców ludowych; w mediach nazwy księstwo łowickie i Księżacy są używane raczej w kontekście historycznym i etnograficznym. Nie zmienia to faktu, że elementy kultury księżackiej są do dziś podtrzymywane jako część lokalnej tradycji, czyniąc z księstwa łowickiego region atrakcyjny turystycznie.
Obszar
[edytuj]Historyczne księstwo łowickie obejmuje obszar odpowiadający w przybliżeniu współczesnemu powiatowi łowickiemu oraz zachodniej części powiatu skierniewickiego. Pod względem historycznym zalicza się ono w większości do Mazowsza; okolice Zdun i Bąkowa leżą w ziemi łęczyckiej.
Historia
[edytuj]Od wczesnego średniowiecza do zaborów Rzeczypospolitej Obojga Narodów księstwo stanowiło kompleks dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, którego mieszkańcy, w porównaniu do sąsiadów zamieszkujących dobra szlacheckie, cieszyli się większymi swobodami. W czasach zaborów było własnością carów Rosji i oficjalną jednostką terytorialną regulowaną przez zaborcze władze rosyjskie. Od 1820 r. Joanna Grudzińska, żona wielkiego księcia Konstantego, nosiła oficjalny tytuł księżnej łowickiej. W roku 1838 Joanna Grudzińska przeprowadziła na obszarze księstwa uwłaszczenie chłopów, którzy odtąd zaczęli rozwijać oryginalną kulturę materialną.
Atrakcje
[edytuj]Święta kościelne
[edytuj]Popularnością cieszą się procesje, podczas których Księżacy, a przede wszystkim Księżanki, zakładają tradycyjne stroje ludowe. Do miejscowości, w których w trakcie świąt kościelnych można zobaczyć efektowne, tradycyjne procesje, należą:
- Łowicz – historyczna stolica księstwa łowickiego, w której odbywa się największa procesja Bożego Ciała w regionie. Przyciąga ona też największą liczbę turystów. Towarzyszą jej występy lokalnych zespołów ludowych odbywające się w muszli koncertowej w parku Błonie, są tam również stragany z rękodziełem ludowym.
- Złaków Kościelny, gm. Zduny – w Parafii Wszystkich Świętych w Złakowie nadal żywy jest zwyczaj słania trasy procesji liśćmi tataraku, które dają charakterystyczny zapach. W Boże ciało są tu stragany z rękodziełem ludowym, poczęstunek od lokalnych kół gospodyń wiejskich oraz warsztaty i potańcówki z księżackimi kapelami i twórcami ludowymi.
- Domaniewice – szczególną atrakcją w jest tu tradycyjny, ręcznie układany dywan z kwiatów.
- Wysokienice, gm. Głuchów
- Janisławice, gm. Głuchów
Muzea regionalne
[edytuj]Liczne w regionie są regionalne muzea, które gromadzą obszerne zbiory z zakresu historii i kultury księstwa. Należą do nich:
- Muzeum w Łowiczu – największe muzeum w księstwie łowickim. W jego zbiorach można zobaczyć liczne zabytki księżackiej sztuki ludowej z XIX i XX wieku, takie jak zabytkowe stroje i elementy zdobnictwa oraz eksponaty związane z historią samego miasta.
- Skansen w Maurzycach – obejmuje zabytki księżackiego budownictwa ludowego zebrane w różnych miejscowościach regionu.
- Przysiółek Złakowski – prywatny skansen w Złakowie Kościelnym prezentujący kilka zagród pochodzących z samego Złakowa i paru okolicznych miejscowości.
- Muzeum Ludowe Rodziny Brzozowskich w Sromowie – prywatne muzeum prezentujące twórczość Juliana Brzozowskiego – księżackiego rzeźbiarza ludowego z Zabostowa – oraz jego potomków. Najbardziej rozsławiły je rzeźby, które były rzeźbione przez Brzozowskiego jesienią i wprawiane w ruch za pomocą mechanizmów. Znajdują się tam również inne elementy księżackiej sztuki i zdobnictwa ludowego, takie jak wycinanki i pająki.
- Muzeum Regionalne im. Władysława Stanisława Reymonta w Lipcach Reymontowskich – prywatne muzeum mieszczące się w zabudowaniach dawnej farbiarni, która farbowała wełnę na stroje mieszkańcom Lipiec i okolicznych wsi. Obejmuje pamiątki po Władysławie Stanisławie Reymoncie, ale również obszerne zbiory z zakresu księżackiej sztuki ludowej oraz zabytkowe sprzęty służące do obróbki lnu.
- Zagroda ludowa Centrum Reymontowskie – gminny skansen obejmujący parę zabytkowych budynków mieszkalnych. Leży w bezpośrednim sąsiedztwie Muzeum Regionalnego im. Władysława Stanisława Reymonta; jest miejscem licznych wydarzeń kulturalnych organizowanych przez gminę.
- Galeria Staroci i Pamiątek Regionalnych w Lipcach Reymontowskich – prywatne muzeum prowadzone przez Zbigniewa Stania, regionalistę księżackiego pochodzącego z pobliskiego Pszczonowa. Obejmuje zabytki księżackiej kultury materialnej, a także liczne pamiątki ze zdjęć do filmu Chłopi z 1973 r. i kolekcję wielojęzycznych wydań powieści Chłopi.
- Muzeum Czynu Zbrojnego w Lipcach Reymontowskich – prywatne muzeum obejmujące zbiory związane z działaniami zbrojnymi w okolicach Lipiec, w tym liczne sprzęty wojskowe.
Dojazd
[edytuj]Koleją
[edytuj]Przez region przebiegają linie kolejowe:
- nr 1 (Warszawa–Katowice)
- nr 3 (Warszawa Zachodnia–Kunowice)
- nr 11 (Skierniewice–Łowicz Główny)
- nr 12 (Skierniewice–Łuków)
- nr 15 (Bednary–Łódź Kaliska)
Samochodem
[edytuj]Przez region przebiega autostrada A2 oraz drogi krajowe:
- 14 (Pabianice–Łowicz)
- 70 (Łowicz–Zawady)
- 72 (Konin–Rawa Mazowiecka)
- 92 (Rzepin–Siedlce)
Galeria
[edytuj]- Procesja Bożego Ciała w Łowiczu
- Kolegiata w Łowiczu
- Wnętrze zabytkowej chałupy księżackiej w Skansenie w Maurzycach
- Pałac Prymasowski w Skierniewicach
- Brama Parkowa w Skierniewicach
- Dom Władysława Stanisława Reymonta w Lipcach
- Tradycyjne stroje księżackie w Galerii Staroci i Pamiątek Regionalnych w Lipcach
- Procesja przed kościołem św. Małgorzaty w Janisławicach
- Kościół parafialny św. Doroty w Pszczonowie